از رنج هنرمندان قالیباف افغان تا صادرات به آمریکا و اروپا
نگاه نو_ با آنکه قالین و گلیم افغانستان شهرت خوبی در جهان دارد اما کارخانههای کمتری در بخش قالینبافی در این کشور فعالیت میکنند. کار بافت بیشتر قالینهایی که در افغانستان تولید و به بازارهای افغانستان و جهان عرضه میشود، در خانهها بر دوش زنان و کودکان است.
معصومه سلطانی، نماینده زنان قالینباف در کمپسخی شهر مزارشریف، مرا به خانهای میبرد که خانم خدیجه با سه فرزندش مشغول قالینبافی هستند. خانم خدیجه با گویِش هزارهگی میگوید پنج سال میشود مشغول قالینبافی است. او گفت: «چهار نفر کار میکنیم. وظیفه ما همین است. از طریق همین کار، نان پیدا میکنیم. کارگر نداریم». خانم خدیجه میگوید هر متر قالین را ۲ هزار افغانی (۲۵) دلار میبافد.
خانوادههایی که در افغانستان مشغول قالینبافی هستند، بیشتر به دید اقتصادی به این حرفه مینگرند تا هنر.
مرد مسن در حومهی شهر شبرغان ولایت جوزجان افغانستان در حال پشمریشی
کمپسخی در ۲۵ کیلومتریِ شرق مزارشریف قرار دارد. در این کمپ ۳ هزار خانواده زندگی میکنند که ۴۰ درصد آن مهاجرین عودت شده و ۶۰ درصد آن بیجا شده از جنگهای شمال و شمالشرق افغانستان هستند.
زنان و چالشهای قالینبافی
معصومه سلطانی، نماینده زنان قالینباف در کمپسخی میگوید: «حدود هفت سال است که از ایران برگشتهام. سواد هم ندارم در هر جایی که شناخت پیدا کنم مشکلات مردم (زنان) را مطرح میکنم، مردم را در موسسات معرفی میکنم بخاطر یتیمهای آنها که از آن دفتر کمک بگیرند».
عبدالباسط عینی، رئیس اداره انکشاف (توسعه) دهات ولایت بلخ به خبرنگار یورونیوز میگوید: «برای ۵۰۰ خانواده مهاجر و عودت شده که از کشورهای خارجی بازگشتهاند در ولایت بلخ و در ولسوالیهای مختلف، دستگاههای قالینبافی با یک مقدار پشم و سایر نیازمندیهایی که بر یک دستگاه قالینبافی ضرورت است، از طریق برنامه انکشاف صنایع روستایی توزیع شده است».
گذشته قالینبافی در افغانستان به ولایات مرکزی و شمال افغانستان برمیگردد و این مناطق همچنان از مهمترین اماکن تولید قالین در این کشور شمرده میشوند. قالین و گلیمهایی که در این کشور بافت میشود، از پشم گوسفند است که توسط زنان و کودکان بافت میشود.
خانم خدیجه درباره زمان لازم برای بافت یک قالین گفت: «اگر قالین ۷ و نیم متر باشد در چهار ماه و اگر ۴ متر باشد در سه ماه تمام میشود».
قالین افغانستان با بیش از ۳۰ نوع طرح بافت میشود که مشهورترین آنها ترکمنی، قزاق، بامیانی، مزاری، آقچه، جوزجانی و چوب رنگ هستند.
چالشهای قالینبافی در افغانستان
قالین افغانستان در بازارهای جهانی جایگاه خوبی دارد اما در افغانستان کمتر به رشد این صنعت توجه شدهاست. در چند سال اخیر به دلایل مختلف، از۱۲۰ شرکت قالینبافی در شمال افغانستان، تنها ۱۲ شرکت باقی ماندهاست.
عبدالستار بیگزادهه، رئیس اتحادیه تولید و صادر کنندگان قالین در شمال افغانستان، در مصاحبهی به خبرنگار یورونیوز دلیل اُفول شرکتهای قالینبافی را کاهش تقاضای بازارهای بیرونی عنوان کرد و گفت: «تقاضای مارکیتهای بیرونی در آن حدی که [قبلا] بود، فعلا نیست».
آقای بیگزاده با اشاره به کاهش شمار قالینبافیها میگوید که در گذشته در شمال افغانستان ۱۲۰ شرکت بود اما اکنون در شمال ۱۲ یا ۱۳ شرکت وجود دارد.
ولایات شمال و شمالشرق افغانستان در چند سال اخیر گواه ناامنیهای بیشتری بوده است. سقوط دوبارۀ ولایت کندز در شمالشرق و در تصرف بودن اکثر ولسوالیهای ۸ ولایت دیگر در شمال و شمالشرق افغانستان به دست گروههای مخالف دولت، از دیگر عواملیاست که باعث شده تا بازرگانهای افغانستان کارخانههای تولیدی خود را در این ولایات مسدود کنند.
عبدالباسط عینی، رئیس اداره انکشاف دهات ولایت بلخ با اشاره به برنامههای دولتی برای حمایت از حرفههای زنان میگوید: «وزارت انکشاف دهات افغانستان برنامهای را روی دست گرفته که توانمندی انکشاف اقتصادی زنان است».
او افزود: «در این برنامه، چهار ولسوالی ولایت بلخ تحت پوشش قرار میگیرند و در آنجا با خانمها در تمام بخشها، نهتنها در بخش قالینبافی، بلکه سایر حرفههایی که در اینجا توسط خانمها پیشبرده میشود، در نظر است که کمک صورت بگیرد».
اداره انکشاف دهات ولایت بلخ نیز به خبرنگار یورونیوز گفت: «در ولایت بلخ افغانستان بیش از ۴ هزار فامیل عضو اتحادیه پسانداز هستند و از پول پسانداز خود در بخشهای مختلف در این ولایت سرمایهگذاری میکنند. با اتحادیه پساندازان زنان در ولایت بلخ افغانستان، دولت این کشور نیز یک مقدار پول کمک میکند.»
جایگاه قالین افغانستان در بازارهای جهانی
به صنعت قالینبافی افغانستان در حالی کمتر توجه شده که قالین این کشور در یازده سال اخیر مقام نخست را در میان ۸۰ کشور بهدست آورده است. آقای بیگزادهه میگوید: «قالین افغانستان توانسته است در بین ۸۰ کشور مقام اول را کسب کند.»
وی با اشاره به توانایی این صنعت در عرصه جهانی افزود: «یازده سال است که قالین افغانستان در بین ۸۰ کشور دنیا، ۸۰ کشوری که قالین تولید میکند، توسط متخصصان خوب آمریکایی و اروپایی از لحاظ کیفیت، جنسیت، نوعیت و خصوصیات قالین، مقام اول را افغانستان کسب میکند. البته نهتنها امسال بلکه سالهای گذشته هم بخش قالین افغانستان مقام خوب در سطح دنیا گرفته بوده است.»
قالین افغانستان در میان ۸۰ کشور در حالی یازده سال پیاپی مقام نخست را از آن خود میکند که شهروندان این کشور توان خریداری قالین افغانستان را ندارند. یکی از عواملی که شهروندان این کشور قادر به خرید قالین این کشور نیستند، گران بودن هزینه آن است.
قیامالدین قاطع، یکی از قالینفروشان شهر مزارشریف میگوید از آنجا که هزینه قالین این کشور بالا است، شهروندان افغانستان بیشتر قالینهای وارداتی ایران و ترکیه را خریداری میکنند.
آقای قاطع میگوید: «مردم توان خریدن قالین افغانی را ندارد، بخاطر همین آنها از قالینهای ایرانی و ترکیه بیشتر خریداری میکنند چون قیمت آن نسبت به قالین افغانی کم است».
صادرات قالین در منطقه شمال افغانستان در مقایسه با دو سال قبل ۲۰ درصد کاهش پیدا کرده است.
گشایش دهلیز هوایی در شمال افغانستان
اخیرا دولت افغانستان برای صادرات کالاهای بازرگانهای این کشور، دهلیز هوایی جدیدی که فرودگاه مولانا جلالالدین محمد بلخی در شهر مزارشریف ولایت بلخ میباشد را در ۱۹ جدی/دی۱۳۹۷ در شهر مزارشریف ایجاد کردهاست.
در نخستین محموله تجاری، ۵ تُن میوه خشک به شهر لندن بریتانیا صادر شده است.
عبدالله رحمنقُل، از بازرگانهای قالین شهر مزارشریف معتقد است که دولت افغانستان باید هزینهای را که برای دهلیز هوایی از طرف شرکتها پرداخت میکند، به شرکتها باز گرداند تا آنها پول را در بخشهای دیگری سرمایهگذاری کنند.
آقای رحمنقُل میگوید: «کمکهایی که دولت در دهلیز هوایی میکند، ۸۰ درصد است و ۲۰ درصد آن را شرکتها میپردازند.»
در افغانستان سه دهلیز هوایی دیگر نیز وجود دارد که نخستین دهلیز هوایی در کابل مرکز افغانستان، دومین دهلیز آن در ولایت کندهار در جنوب و سومین دهلیز هوایی در شهر مزارشریف ولایت بلخ در شمال افغانستان قرار دارند.