چرا مبادله ناکام ماند؟
نگاه نو_ همسر رییسجمهور محمداشرف غنی تایید کرده است که مبادلهی انس حقانی و دو رهبر دیگر طالبان با استادان دانشگاه امریکایی افغانستان که در گرو طالبها هستند، ناکام شده است. طالبان هم تایید میکنند که این مبادله انجام نشده است. شخص آقای غنی در حضور رییسان قوههای مقنن و قضایی، اعلام کرد که سه رهبر طالبان را در بدل رهایی استادان دانشگاه امریکایی افغانستان از بند آزاد میکند. سفارت امریکا در کابل هم این اقدام را ستود. همهگانی شدن این موضوع توسط رییسجمهور و استقبال سفیر امریکا از آن، نشان میداد که همهچیز تنظیم است و هیچ خللی در کار وجود ندارد. اعلام شده بود که رهبران زندانی طالبان به قطر برده میشوند و بعد گروه طالبان گروگانهای امریکایی و استرالیاییشان را آزاد میکنند. جالب این بود که یک روز قبل از اعلام خبر رهایی رهبران طالبان در بدل استادان دانشگاه امریکایی افغانستان، رییس سازمان آیاسآی پاکستان از کابل دیدن کرد. روشن بود که این دیدار با موضوع رهایی رهبران طالبان و گروگانها ربط دارد و موضوعی در سطح بسیار بالا میان امریکا، پاکستان و افغانستان تنظیم شده بود. حال سوال این است که چرا این مبادله ناکام شد؟
برخی از منابع مطلع به ما گفتهاند که مراجع امریکایی استنباط کردهاند که یکی از استادان دانشگاه امریکایی افغانستان که نزد طالبان گروگان است، از اثر مریضی درگذشته است. به نظر میرسد که مذاکرهکنندهگان طالب یا از موضوع مرگ احتمالی این گروگان اطلاع نداشتند یا به قصد معلومات دقیق به دیپلماتهای امریکایی نداده بودند. گزارشهای مبنی بر بیماری یکی از استادان دانشگاه امریکایی افغانستان که در اسارت طالبان است، نشر شده بود. گزارشها حاکی از آن بود که یکی از این استادان چنان مریض است که اگر به خدمات بهداشتی و درمانی بسیار معیاری دست نیابد، فوت میکند. در مذاکرهای که بین نمایندهگان طالبان، دیپلماتهای امریکایی و مراجع دیگر صورت گرفته بود، طالبان گفته بودند که هر دو گروگان زندهاند، اما از مریضی شدید رنج میبرند.
برخی از منابع مطلع به ما گفتهاند که مراجع امریکایی استنباط کردهاند که یکی از استادان دانشگاه امریکایی افغانستان که نزد طالبان گروگان هستند، از اثر مریضی درگذشته است. به نظر میرسد که مذاکرهکنندهگان طالب یا از موضوع مرگ احتمالی این گروگان اطلاع نداشتند یا به قصد معلومات دقیق به دیپلماتهای امریکایی نداده بودند. گزارشهایی مبنی بر بیماری یکی از استادان دانشگاه امریکایی افغانستان که در اسارت طالبان است، نشر شده بود. گزارشها حاکی از آن بود که یکی از این استادان چنان مریض است که اگر به خدمات بهداشتی و درمانی بسیار معیاری دست نیابد، فوت میکند. در مذاکرهای که بین نمایندهگان طالبان، دیپلماتهای امریکایی و مراجع دیگر صورت گرفته بود، طالبان گفته بودند که هر دو گروگان زندهاند، اما از مریضی شدید رنج میبرند.
سخنرانی رییسجمهور غنی، سفر رییس آیاسآی به کابل، مذاکرهی آقای خلیلزاد با نمایندهگان طالب در مورد سرنوشت گروگانها و فکتهای دیگر نشان میدهد که حکومت افغانستان و جانب امریکا آمادهگیهای لازم را برای مبادله گرفته بودند. اگر جانب حکومت افغانستان و امریکا آمادهگی نمیداشتند، هیچ ضرورت نبود که به سویهی رییسجمهور، خبر رهایی سه رهبر طالبان اعلام شود. نفس حضور رییسجمهور در تلویزیون و سخنرانی عمومی نشان میدهد که یک طرف ماجرا آمادهگی کامل برای مبادله داشت. برخی از رسانههای معتبر هم پس از سخنرانی آقای غنی گزارشی منتشر کردند که رهبران رها شدهی طالبان به پایتخت قطر رسیدهاند. اما بر مبنای برخی از گزارشها طالبان گروگانهایشان را به محل مورد نظر نیاوردند. ولی حرف طالبان این است که امریکاییها رهبران زندانی آنان را به محل «امن» نیاورده اند. اما از قراین بر میآید که جانب افغانستان و امریکا آمادهگی کامل داشتند که رهبران طالبان را آزاد کنند. برخی از منابع مطلع به ما میگویند که نیامدن گروگانهای طالبان به محل مورد نظر، امریکاییها را به این نتیجه رساند که حداقل یکی از گروگانهای طالبان شاید در گذشته باشد. به احتمال زیاد امریکاییها و شاید حکومت افغانستان حال مشغول بررسی این امر اند که آیا مذاکرهکنندهگان طالبان از وضعیت گروگانها اطلاع نداشتند یا این مذاکرهکنندهگان به قصد در مورد گروگانها معلومات نادرست به دیپلماتها داده بودند.
غیر از احتمال فوت یکی از گروگانها هیچ حدس منطقی دیگر نمیتواند برهم خوردن مبادلهی رهبران زندانی طالبان با استادان به گروگان گرفته شدهی دانشگاه امریکایی افغانستان را توجیه کند. عمل نکردن حکومت افغانستان و امریکا به وعدهی رهایی زندانیان طالب، حدس منطقی نیست. اگر امریکا و افغانستان قصد رهایی رهبران طالبان را نمیداشتند، شخص رییسجمهور و دیگر بلندپایهگان دولت آن را همهگانی نمیکردند. این ناکامی باید علت دیگر داشته باشد. آقای غنی در سخنرانی اعلام خبر رهایی رهبران طالبان گفت که این تصمیم را برای زمینهسازی گفتوگوی مستقیم با طالبان گرفته است. اما ایشان توضیح نداد که گفتوگوی مستقیم با طالبان یعنی چی؟ موضع طالبان از آغاز این بود که با حکومت مذاکره نمیکنند، بلکه با گروهها روی آیندهی سیاسی افغانستان گفتوگو خواهند کرد. آیا برخی از مراجع از جمله رییس آیاسآی به ارگ وعده کرده بودند که طالبان در صورت رهایی رهبرانشان با حکومت افغانستان وارد گفتوگو میشوند؟ در این مورد توضیح دقیق داده نشده است. اما اسم انس حقانی در فهرست مذاکرهکنندهگان طالبان درج است و این گروه از مدتها قبل خواستار رهایی او بود.
اگر گروگانها هر دو در قید حیات باشند، طالبان حتماً در روزهای آینده، ویدیویی از آنان نشر خواهند کرد تا زنده بودن آنان را اثبات کند. در آن صورت باز هم این موضوع مبهم میماند که چرا مبادله در همان روزی که قرار بود صورت بگیرد، انجام نشد؟ ارگ در حال حاضر ترجیح داده است که در این مورد سخن نگوید. ولی نیاز است که اطلاعات دقیق در این مورد همهگانی شود. حال که معامله ناکام شده است ضروری است که حکومت معلومات دقیق در اختیار رسانهها بگذارد.