تنگنای سخت زنده‌گی مهاجران افغان در ایران؛ وزارت خارجه: نیازی به تشبث نیست
این روزها پیام‌های زیادی از مهاجران افغان در ایران به دستم می‌رسد. در یک پیام دختر جوانی برایم نوشته است: «ما مهاجرین در ایران، فراموش‌شده‌گانیم. کسی در غم ما نیست، نه ایران، نه افغانستان و سفارت‌مان هم که هیچ. مهاجرین را آب ببرد، سفارت افغانستان در تهران را خواب می‌برد.» مهاجر دیگری گفته بود: «ارزاق روزانه مانند روغن و مرغ به شرط ارایه کارت ملی ایرانی فروخته می‌شود، ما چه کنیم؟ چون مهاجریم، از گرسنه‌گی بمیریم؟ باید بمیریم تا به چشم بیاییم؟ تا از مشکلات می‌گیم، همه می‌گن چه جبر است در کشور خودت برو، اما کاش به جای قضاوت کسی بفهمد ناچاری یعنی چه.» این پیام‌ها در حالی رسیده است که وزارت مهاجرین و عودتکنندهگان از افزایش بازگشت مهاجرین افغان در ایران به کشور در سال ۱۳۹۹ خورشیدی خبر داده است. به گفته مسوولان رسانه‌ای این وزارت، در سال گذشته ۸۶۰ هزار نفر به کشور بازگشته‌اند که بخش عمده آن‌ها از ایران آمده‌اند. این‌ها به دلیل مشکلات اقتصادی در سایه کرونا و بیکاری، بازگشت داوطلبانه و بعضاً اجباری داشته‌اند. کرونایی که فقط در موج اول در ایران سبب فوت ۱۸۰ مهاجر شد.
جورج اکوت اوبو، معاون عملیاتی کمیشنری عالی سازمان ملل متحد در امور پناهنده‌گان در حمل سال گذشته خورشیدی در سفری به افغانستان از تلاش جدی این سازمان در راستای بهبود وضعیت مهاجران و بی‌جا شده‌گان داخلی اطمینان داده بود. او که سفرهایی به پاکستان و ایران داشت، تاکید ورزیده بود که اطمینان بخشیدن از آینده می‌تواند در حل مشکلات پناه‌جویان و بازگشت آن‌ها به کشور کمک کند. او این صحبت‌ها را در اوج موج نخست پاندمی کرونا مطرح کرده بود. از سوی دیگر مقام‌های ایرانی و اتشه امور مهاجران سفارت افغانستان در تهران سال گذشته از توجه به وضعیت زنده‌گی مهاجران و عدم تبعیض میان شهروندان ایرانی و مهاجران افغان خبر داده بودند، اما آن‌چه در لایه‌های مختلف زنده‌گی مهاجران در بیش از یک سال اخیر مشاهده می‌شود، حاکی از بی‌توجهی‌ها به مهاجران افغان در ایران است؛ مهاجرانی که اقتصاد آن‌ها در سایه کرونا و قرنطین، با تهدیدات زیادی مواجه شده است.
ارزاق روزانه در بدل ارایه کارت ملی ایرانی
مهاجران افغان در ایران اغلب دارای شغل‌های فصلی، کارگری و روزمزد هستند که قرنطین و شرایط دشوار حاکم در کشور میزبان در سایه کرونا، بیش از دیگران این گروه را با تهدید مواجه ساخته است. شاید این جمله به گوش بسیاری از ما رسیده باشد: «کار کنیم از کرونا می‌میریم، کار نکنیم از گرسنه‌گی». دولت ایران با توجه به شرایط اضطراری پیش‌آمده از ابتدای شیوع ویروس کرونا، با ارایه برنامه‌های تسهیلاتی و کمک‌های معیشتی به شهروندان ایران تلاش کرده تا زمینه رفع مشکلات اقتصادی و معیشتی را برای آنان فراهم کند، اما در این میان مهاجران افغان به دلیل وضعیت بی‌ثبات مالی و نبود برنامه‌های تسهیلاتی و کمکی، تحت فشار جدی قرار گرفته‌اند، اما موضوع فقط به این‌جا ختم نمی‌شود.
زهرای ۳۵ ساله از مهاجران افغان ساکن در مشهد و متولد ایران است. او در پیامی از شرایط دشوار اقتصادی و معیشتی مهاجران خبر داده و به ما گفته است: «روز نخست ماه رمضان برای تهیه افطاری به مارکیت نزدیک خانه برای خرید روغن مراجعه کردم. فروشنده پرسید کارت ملی داری؟ گفتم مهاجرم. با وجود روغن‌های بسیاری که در الماری دکان چیده شده بود، گفت که روغن نداریم، کل روغن‌ها برای ایرانی‌ها ریزرف شده است، کارت ملی باید داشته باشی. از آن‌جا برآمدم و چند دکان دیگر را رفتم، همین حالت بود. تا این‌که در مارکیتی دیگر فروشنده گفت: افغانی استی؟ گفتم بلی. گفت این روغن‌ها با کارت ملی برای ایرانی‌ها پنج هزار تومان است، اما برای افغانی‌ها که کارت ملی ندارند، ۲۵ هزار تومان.»
در پیامی دیگر، مهاجری که نخواست نامش آورده شود، نوشته است: «مشکلات یکی دو تا نیست. شرایط بازگشت به وطن را فعلاً نداریم، چون اقتصاد قسمی است که حتا نمی‌توانیم عزم سفر کنیم. یک کارگر چه‌قدر عاید در ملک مهاجرت داره که ارزاق روزانه مثل روغن و برنج پنج تا شش برابر قیمت عادی به مهاجران فروخته می‌شود، آن هم نه به حالت طبیعی و احترام. در هر دوکانی که وارد می‌شوی، پیش جمع ده‌ها بار با پوزخند و ریشخند از افغانی بودن‌مان می‌پرسند. ما چه گناه کرده‌ایم؟ دولت خودمان هم هیچ حمایتی نمی‌کند تا با اعمال فشار بر سازمان ملل و دولت ایران و ارایه برنامه‌های تسهیلاتی، شرایط زنده‌گی را برای مهاجران آسان‌تر بسازد. برای مثال روز گذشته به نانوایی نزدیک خانه برای خرید نان رفته بودم، نانوایی‌ای که همیشه از آن‌جا نان تهیه می‌کنم. شاگرد نانوا در میان جمعیت حاضر فریاد زد: افغانی‌ها آخر صف، اول نان به ایرانیا داده می‌شه. وقتی نوبت من رسید، هر نان سه برابر قیمت عادی برای من حساب شده بود. وقتی با عصبانیت پرسیدم چرا، شاگرد نانوا گفت بقیه‌اش برای امنیتی است که این‌جا داری و در وطنت نداری و با حالت تمسخر خندید.»
ریحانه از دیگر مهاجران در ایران است. او که دانشجو است و در تهران زنده‌گی می‌کند، با ارسال پیامی گفته است: «ما مهاجران در ایران، فراموش‌شده‌گانیم. کسی در غم ما نیست، نه ایران، نه افغانستان و سفارت‌مان هم که هیچ رسیده‌گی به وضعیت مشکلات ما ندارد. مهاجران را آب ببرد، سفارت ما را خواب می‌برد.»
سکوت سفارت و پاسخ وزارت امور خارجه؛ «نیازی به تشبث سفارت نیست»
برای پی‌گیری، موضوع ابتدا با سفارت افغانستان در تهران در میان گذاشته شد، اما پاسخی از جانب این سفارت دریافت نشد. گران هیواد، سخنگوی وزارت امور خارجه، در این رابطه گفت: «در قسمت خریداری اجناس و امتعه، برخورد با افغان‌ها شبیه برخورد با ایرانی‌ها است. ضمناً باید گفت که قیمت امتعه افزایش یافته و وضعیت اقتصادی عمومی مناسب نیست. شرایط کرونا یک عامل عمده دیگر برای افزایش قیمت‌ها و افزایش نرخ بیکاری است. با در‌نظرداشت این اصل که برخورد با افغان‌ها مشابه به ایرانی‌ها است، نیازی وجود ندارد تا سفارت در این زمینه تشبث کند.»
وزارت مهاجرین: به طور جدی پی‌گیری می‌کنیم
از سوی دیگر عبدالباسط انصاری، مشاور مطبوعاتی وزارت امور مهاجرین و عودتکنندهگان، از رای‌زنی‌ها و دادخواهی‌های این وزارت برای رسیده‌گی به وضعیت عمومی اقتصاد مهاجران افغان در ایران خبر داد. او به روزنامه ۸صبح گفت که حکومت افغانستان مهاجران خود را فراموش نکرده و وزارت مهاجرین، مشکلات مردم خود را در ایران و سایر کشورها به خوبی درک و در عین حال هم در گذشته و هم حال حاضر برای بهبود وضعیت مهاجران تلاش می‌کند. به گفته او، با کشورهای میزبان صحبت شده و فعلاً هم تاکید بر بهبود شرایط مهاجران است. انصاری ابراز امیدواری کرد که کشورهای میزبان مانند ایران و پاکستان با درک شرایط، برخورد مناسب‌تری با مهاجران داشته باشند. البته باید گفت که نماینده‌گی‌های وزارت مهاجران در زاهدان، مشهد و تهران فعال بوده و در جریان مشکلات مهاجران از جمله کرونا و تاثیرات آن بر اقتصاد آن‌ها، قرار دارند.
او در ادامه افزود که در ایران حدود ۲٫۴ میلیون مهاجر و در داخل افغانستان حدود چهار میلیون بی‌جا شده هستند. افزون بر این در پاکستان نیز ۲٫۵ میلیون مهاجر حضور دارند که در مجموع به شمول کشورهای هم‌جوار و دیگر کشورها، افغانستان ۶٫۵ میلیون مهاجر و پناهنده دارد که از نظر اقتصادی شمار زیادی از آن‌ها با مشکلات مواجه‌اند. انصاری گفت، این را باید در نظر داشت که امکانات حکومت نیز برای رسیده‌گی به تمامی آن‌ها محدود است. او افزود: «مشکلات مطرح شده از سوی شما به طور جدی پی‌گیری می‌شود و با وجود درک مشکلات کشور میزبان در شرایط کرونایی، از ایران می‌خواهیم تا ضمن برخورد مناسب و توجه به کرامت انسانی مهاجران، در قسمت حل مشکلات اقتصادی نیز افغان‌ها را در نظر بگیرند. البته این نکته نیز نباید ناگفته بماند که ما با همکاری نهادهای مختلف و همکار و هم‌چنین اتشه امور مهاجران در ایران، بسته‌های صحی را به درب منازل مهاجران انتقال داده و هم‌چنین برخی نهادها در قسمت تهیه مواد غذایی برای مهاجران کمک کردند. اتحادیه اروپا نیز در شرایط کرونایی بودجه هنگفتی را به مبلغ ۱۳ میلیون یورو در قسمت مبارزه با کرونا و تعلیم مهاجران اختصاص داد که آن کار هم صورت گرفت و سبب ارایه خدمات رایگان در زمینه کرونا به مهاجران شد.»
انصاری از فوت ۱۸۰ مهاجر افغان در ایران در موج نخست کرونا خبر داد و تاکید کرد که آمار جدید با توجه به پی‌گیری‌ها از تلفات کرونا در میان مهاجران در این کشور، در دسترس نداریم. وی هم‌چنین افزود که از ابتدای سال ۱۳۹۹ خورشیدی تا پایان سال، ۸۶۰ هزار تن به کشور بازگشتند که بخش عمده آن‌ها از ایران آمده‌اند و شماری از پاکستان، ترکیه و اروپا. علت اصلی افزایش بازگشت، رکود اقتصادی ایران در سایه کرونا بوده است. البته باید این نکته را نیز مطرح کرد که از ابتدای سال ۱۴۰۰ این روند کاهش یافته است.
این در حالی است که کمیشنری عالی پناهنده‌گان سازمان ملل متحد اخیراً اعلام کرده است که به ۱۲۰ هزار پناه‌جوی فاقد مدرک اقامتی معتبر آسیب‌پذیر در ایران، برای هزینه‌های خدمات درمانی در این کشور، کمک کرده است. انتظار می‌رود کشور همسایه که در چهار دهه میزبانی از مهاجران در شعارهای مختلف از هم‌زبانی، هم‌دلی و اشتراکات عمیق فرهنگی و تاریخی سخن می‌زند، علاوه بر ارایه درست خدمات به مهاجران و توزیع متوازن و مکمل کمک‌های جامعه جهانی، کرامت انسانی مهاجران را فراموش نکرده و از طریق رسانه‌های همه‌گانی به شهروندان خود نیز این اصل مهم را تاکید کند. هم‌چنین دولت افغانستان نباید از یاد ببرد که بخشی از شهروندانش به دلیل جنگ و ناامنی مجبور به ترک وطن شده و حالا در هر نقطه‌ای که مهاجر شده باشند، نیازمند حمایت و توجه هستند.