مصطفی مهرآیین
۱.سالها پیش وقتی در دهه سوم و چهارم عمرم در کلاس های دانشگاه از نظریه های فمنیستی و پسا استعماری نقد ادبی حرف میزدم با مفهوم “استعمار مضاعف” اسپیواک آشنا شدم.اسپیواک به سادگی به ما می گفت که زنان درکشورهای مورد استعمار از دو سو گرفتار در استثمار می شوند: آن ها هم توسط مردان استثمار می شوند و هم توسط نیروهای استعماری.
۲.جامعه ما هیچگاه به معنای دقیق کلمه در عصر مدرن مستعمره نشده است،بماند که اکنون میل به استعمارگری دارد.بااینحال،جامعه ما همواره در کنار نظم عادی زندگی و مسائل آن گرفتار در دنیای نمادین مذهب و مسائل مربوط به آن بوده است.یعنی اگر چه نیرویی خارجی ما را مستعمره نساخته است، ما همواره به لحاظ فرهنگی مستعمره دنیای فرهنگی اسلام بوده ایم.در عصر مدرن هم همین نسبت را با فرهنگ غرب پیدا کرده ایم و به نوعی تبدیل به مستعمره دنیای فرهنگی غرب شده ایم.بنابراین،اگر در جامعه ما کسی بخواهد از ظلم و ستم به زنان سخن بگوید،باید همچون اسپیواک در مورد زنان شبه قاره هند از استثمار مضاعف و سه گانه توسط مردان و نظم مردسالار،مذهبیون و ساختارهای مذهبی و غرب گرایان و ساختارهای مدرن بگوید،اگرچه در مورد این آخرین منبع استعمار باید گفت در عین ایجاد قید و بندهای مدرن برای زنان آنها را با روال های رهایی بخشی نیز آشنا کرده است.
۳.در اینروزها دو فایل صوتی و تصویری در فضای مجازی طرح شده است که هر دو زنان را خطاب قرار می دهند:در یکی مردی زنان را خطاب قرار می دهد(فایل صدای نامجو) و در دیگری زن جوان و دختر نوجوانش زنی را مورد خطاب قرار می دهند.نکته آنجاست که در فایل دوم زن و دختر نوجوانش هر دو در قالبی مردانه،قدرت محور،توانمند و دارای قدرت سخن گفتن و در پیوند با مرکزیت قدرت سیاسی ظاهر می شوند و به تحقیر زنی دیگر می پردازند که در ظاهر به همان قشر یا طبقه تعلق دارد.مساله خطاب قرار دادن زنان توسط یکدیگر نیست.مساله قدرت خشونتی است که در این خطاب دیده می شود: دختر نوجوان و مادرش به او می گویند تو در حدی نیستی که با یک مرد سخن بگویی.تو هم ارزش مرد قدرتمند جامعه ما نیستی.تو حتی لیاقت سخن گفتن با زنان هم سن خود را نیز نداری.ادعای بچه گانه تو را باید یک بچه سخن بگوید.در اینجا میبینیم که هیچ مردی نمیتواند اینگونه زنی را تحقیر کند که زنان با خود می کنند.زنان جامعه ما بیش از آنکه گرفتار در یک نظم مردسالار باشند که هستند گرفتار در گفتمان استثماری زنانی هستند که تحقیر شدن توسط مردان را جزیی از قدرت درک و شعور و توانمندی خود می دانند.فرآینداستثمار زنان در جامعه ما پیش از هر گونه مبارزه ای نیازمند یک مساله شناسی جدی و تشریح نظم حاکم بر وضعیت زنان در جامعه ما است.