پدیده «شخصیت مجازی چندگانه»
دکتر مجتبی لشکربلوکی
چندی پیش مدافع تیم فوتبال کشورمان از بین پاهای مدافع مشهور اسپانیایی پیکه تونلی باز کرد و به اصطلاحی دیگر به وی لایی زد. همین باعث شد که ایرانی ها به صفحه شخصی پیکه و همسرش شکیرا –خواننده معروف- رفته و چیزهایی بنویسند که … بگذریم! چرا و چگونه چنین اتفاقی رخ می دهد؟ توضیح می دهم.
این سال‌ها مدام شنیده‌ایم شبکه های اجتماعی باعث می‌شوند رفتار افراد متفاوت از آن چیزی باشد که در «زندگی واقعی» است. این را کمابیش خودمان نیز حس کرده ایم. انگار رسانه‌های مجازی و شبکه های اجتماعی شخصیت‌های جدیدی از ما خلق می‌کنند؛ امکان می‌دهند ما چهره‌هایی را از خود نشان دهیم که در «دنیای واقعی»، به خاطر هنجارها، محدودیت ها و خطوط قرمز نمی توانیم از خود بروز دهیم. بعضی افراد دوست دارند شوخی و شیطنت کنند اما فضای رسمی محیط کاری به آن ها این اجازه را نمی دهد. ولی رسانه های مجازی راهی برای ابراز این وسوسۀ طبیعی در اختیارشان می‌گذارد. تا این جا را همه ما حس کرده ایم. اما یک نکته ظریف تر وجود دارد.
و آن اینکه رفتار ما در شبکه های مختلف مجازی متفاوت است. به عبارت دیگر انگار ما یک شخصیت یکتا نداریم. در توئیتر حرف های سیاسی نیش دار می‌زنیم. در فیس‌بوک به افتخاراتمان می‌پردازیم. در اینستاگرام ژست می‌گیریم. در اسنپ‌چت احمق‌بازی در می‌آوریم و در گروه های تلگرامی نقد می کنیم و در کانال تلگرامی مان نگاه و نوشتار تحلیلی، منطقی و رسمی داریم و در لینکدین تصویری رسمی، حرفه ای و متخصص از خود ارایه می دهیم. همان شخصیت رسمی لینکدین وقتی در گروه های خانوادگی تلگرامی قرار می گیرد چنان شوخ طبع و طناز و گاه گستاخ است که باور کردنی نیست.
به گواه یافته های پژوهشگران اینکه چه کسانی مخاطب ما هستند و اینکه تعداد مخاطبان ما چقدر است روی آنچه از خود بروز می دهیم به شدت موثر است. حتی راجع به یک موضوع وقتی در یک جمع کوچک خانوادگی صحبت می کنیم یک جور صحبت میکنیم و وقتی در یک کانال ده هزار نفری مطلب می نویسیم جور دیگری مساله را تحلیل می کنیم. به همین خاطر است که برخی کاملا هوشمندانه گفته اند: «مخاطب ما هویت ماست». یعنی این مخاطب-رسانه است که تعیین می کند من چگونه صحبت کنم . اینگونه است که رسانه‌های اجتماعی شخصیت‌های چندگانه ما را از پوشش بیرون می‌آورند. شاید همه ما شخصیت های پنهان چندگانه داریم که هر کدام در یکی از شبکه های مجازی خود را نشان می دهد.
تجویز راهبردی:
ما دو گونه می توانیم به این پدیده نگاه کنیم. یکی اینکه بگوییم این شخصیت‌های مجازی (بخشی از من که در فضای مجازی بروز پیدا می کند) کاریکاتورهایی از منِ واقعی هستند و حقیقت ندارند. و دوم اینکه بگوییم همه این ها، واقعی هستند و همۀ این‌ها من هستم. منتها منی که در دنیای واقعی بروز و ظهور پیدا می کنم متفاوت از منی است که در شبکه های مجازی بروز پیدا می کند. کمااینکه همان کسانی که برای شکیرا نوشته های خجالت آور نوشته اند اگر به صورت چهره به چهره با وی روبرو شوند خیلی مودبانه و خجالتی برخورد کنند و اگر خیلی هنر به خرج دهند درخواست گرفتن یک سلفی کنند آن هم با رعایت فاصله مجاز! اینکه ما چندشخصیت داریم یا یک شخصیت داریم با چند نمود را بگذاریم به عهده روانشناسان. اما از این پدیده می توان به سه طریق سود جست:
۱- در هر کدام از رسانه های اجتماعی که عضو هستید به پیام های قبلی تان بازگردید و آن ها را مرور کنید و با خویشتن واقعی تان و خویشتنی که در بقیه رسانه ها بروز پیدا کرده، مقایسه کنید. آنگاه با زوایایی جدید از خودتان آشنا می شوید.
۲- هر چقدر فاصله بین انواع من (منی که هستم و منی که نشان می دهم) کاهش پیدا کند؛ یکپارچگی وجودی ما بیشتر می شود و آرامش بیشتری را درک می کنیم. راهکارش این است که تمرین کنیم که قضاوت و نگاه دیگران در تصمیمات، اقدامات و گفتار ما تاثیر کمتر و کمتری داشته باشد. این به معنای زندگی باری به هر جهت نیست بلکه بدان معناست که ما باید به اصول و ارزش ها و هنجارها فارغ از نگاه دیگران پایبند باشیم.
۳- و از همه مهم تر: خودتان را در رسانه های مختلف تست کنید! ممکن است جنبه هایی از وجود شما که حتی خود شما هم از آن بی خبرید، در برخی رسانه ها نمود پیدا کند. به عنوان مثال ممکن است شما در گفتگوهای حضوری خیلی کم رو و خجالتی باشید اما زمانی که کار به نوشتن می کشد بسیار شیوا، جسور و خط شکن بنویسید. بنابراین بروید و در فضای مجازی، تجربه ورزی کنید. توانمندی های خود را کشف کنید و با جنبه های دیگر شخصیت خود آشنا شوید. شاید در درون شما یک نابغه جهانی است که هنوز فرصت نکرده خود را نشان دهد. خداوند همه ما را یکتا، یگانه و بی همتا آفریده است. بگذاریم این یگانگی خود را نشان دهد.