کاظمی قمی: طالبان اجازه بازدید کارشناسان ایران از بند کجکی را داده است
نماینده ویژه رئیس‌جمهور ایران در امور افغانستان می‌گوید حکومت سرپرست اجازه بازدید کارشناسان ایرانی از سد/بند کجکی را داده است و او وعده داد که این کار تا «۱۵ روز» آینده انجام شود.
حسن کاظمی قمی در یک برنامه تلویزیونی ایران گفت امارت اسلامی نیز قبول دارد که حقابه هیرمند در چارچوب معاهده آب میان ایران و افغانستان تأمین شود.
خبرگزاری صداو‌سیما متن کامل مصاحبه آقای قمی را منتشر کرده است، او در پاسخ به سوالی که مذاکرات با حکومت سرپرست درباره مسئله حقابه در چه مرحله‌ای است؟ گفت: «در طول نزدیک به دو سال حکمرانی [طالبان] ما چندین اجلاس آب را بین دو کشور برگزار کردیم و طرف افغان اعلام کرده که ما پایبند هستیم و کمیساریا را هم تشکیل و گام‌های رو به جلو را هم داشته‌ایم، نکته سوم این است که میزان آبی که امروز در افغانستان وجود دارد این میزان آیا جوابگوی انجام آن معاهده است یا خیر.»
به گفته او، مشکل دستگاه سنجش آب در سد کجکی نیز بنا به اطلاع امارت اسلامی حل شده است.
او افزود: «موافقت‌هایی که اکنون صورت گرفته که ما بتوانیم و متخصصان ما بروند منطقه را ببینند و زمینه‌ساز شود برای این‌که ان‌شاءالله این آب رها شود».
مقام‌های امارت اسلامی اظهارات اخیر آقای قمی را تایید یا رد نکرده‌اند.
ماه گذشته ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی امارت اسلامی، در مصاحبه با رسانه ها امکان بازدید کارشناسان ایرانی از سدهای افغانستان را رد کرد و گفت در معاهده چنین چیزی وجود ندارد، او گفت: «از مسئولان ایران جدا توقع داریم که توقعات‌شان را با معاهده ۱۳۵۱ عیار نمایند.»
آقای قمی اظهار امیدواری کرد که «فضا به سمتی حرکت می‌کند که اگر ان‌شاءالله آبی باشد این آب بیاید و این جزو حقوق مردم ماست و طالبان هم گفته اند ما قبول داریم» و «اتفاق خوبی که وجود دارد این است که معمولاً غیر از آبی که پشت سد [کجکی] است، ذوب شدن برف‌هاست که می‌آید بر میزان آب می‌افزاید و طبیعتاً باید رها سازی صورت گیرد.»
مقام‌های امارت اسلامی از جمله امیرخان متقی وزیر خارجه، تاکید بر پایبندی به معاهده آب میان دو کشور کردند و نبود آب کافی را دلیل کمبود تامین حقابه ایران دانستند. پیش‌تر نیز وزارت خارجه ایران در بیانیه‌ای خواستار راستی‌آزمایی گفته‌های طالبان در مورد کمبود آب از طریق بازدید کارشناسان ایرانی شده بود.
نماینده رئيس جمهور ایران در مورد وضعیت سیستان نیز گفته است: «منطقه‌ای که بسیار حاصل‌خیز است و امروز تبدیل شده به یک تلی از خاک و تغییر اکوسیستم و فاجعه زیست محیطی ایجاد شده که بتواند ان شاءالله تبدیل به یک فضای خرم شود.»
هشدار ماه پیش ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران که در سفری به استان سیستان و بلوچستان در مورد حقابه ایران خطاب به حکومت سرپرست ابراز داشت سبب افزایش تنش لفظی میان مقام‌های دو کشور شد و در پی آن درگیری چند ساعته مرگبار مرزی در نیمروز و رژه نیروهای طالبان به سمت مرزهای ایران رخ داد.
در همین حال کابل و تهران سعی در کاهش تنش و عادی‌سازی روابط دو کشور داشته‌اند. مقام‌های ایران از جمله وزیر کشور تاکید می‌کنند که وضعیت در مرزها آرام است.
آقای قمی گفت: «آن آبی که مهم است آبی است که پشت سد کجکی یا سیلاب هاست، اگر قرار باشد بیاید باید چند صد میلیون متر مکعب آب بیاید که بخشی از آن وارد کشورمان شود، پس میزان ذخیره سد کمال خان که ۵۲ میلیون متر مکعب است، وقتی سیلاب می‌آید اگر دریچه‌هایش کاملاً باز باشد»، می‌تواند به ایران برسد.
پیش‌تر وزیر خارجه حکومت سرپرست گفت که میزان آب پشت سد کجکی در حدی کم است که در مسیر چندصد کیلومتری در راه رسیدن به سیستان در بیابان خشک می‌شود.
آقای قمی افزود که سال گذشته طالبان اعلام کرد که با ایجاد خاکریز در بند کمال‌خان مانع انحراف آب به سمت گودزره شده‌اند.
افغانستان می‌تواند «به عنوان مکمل اقتصاد ایران عمل کند»
آقای قمی که سرپرستی سفارت ایران در کابل را نیز برعهده دارد تصریح کرده است که «از منظر اقتصاد و تجارت افغانستان یک بازار تجارت خوب در حوزه صادرات ماست، به‌عنوان یک بازار باید رویش حساب کنیم».
افغانستان «جزو کشور‌های اول» وارد کننده کالاهای ایرانی است.
آقای قمی گفته است: «طی سال گذشته میزان روابط تجاری دو کشور عدد ۱.۸ میلیارد دلار/دالر بود، در حالی که افغانستان بیش از ۷۰ درصد درآمدهایش که عمدتاً درآمد‌های خارجی بود از بین رفت، اما ما در بین کشور‌ها رقم اول را داریم در مسئله تجارت غفلت نکردیم.»
نماینده ویژه رئيس جمهور ایران همچنین بر اهمیت ذخایر معدنی افغانستان پرداخته و آن را «مکمل» اقتصادی ایران خوانده است.
به گفته وی «افغانستان می‌تواند به‌عنوان یک اقتصاد مکمل برای ایران عمل کند به این معنا که افغانستان دارای ذخایر و معادن بزرگی است، در حوزه کشاورزی هم همین‌طور از لحاظ سرزمینی و آبی بسیار غنی است، امروز کشورمان در زمینه صنعت فولاد می‌خواهد در سال ۱۴۰۴ پنجاه و پنج میلیون تن فولاد تولید کند نیازمند به سنگ آهن است، که افغانستان بهترین معادن سنگ و آهن را دارد.»
معاهده آب ۱۳۵۱ در این زمینه چه می‌گوید؟
ماده اول معاهده آب می‌گوید: «د- دستگاه آب‌شناسی دهراود صرفاً به عنوان (محضاً بحیث) شاخص محاسبه جریان – به این منظور که آیا آن جریان یک سال نرمال را تشکیل می‌دهد یا نمی‌دهد (نی) – شناخته شده است.»
در ماده دوم نیز آمده است: «مجموع مقدار آبی که از رود هیرمند (هلمند) در سال نرمال آب و یا سال مافوق نرمال از طرف افغانستان به ایران تحویل داده می‌شود، منحصر است به متوسط (اوسط) جریان ۲۲ متر مکعب در ثانیه».
همچنین در معاهده تاکید شده که «ماده پنجم – افغانستان موافقت دارد اقدامی نکند که ایران را از حقابه آن از آب رود هیرمند (هلمند) که مطابق احکام مندرج مواد دوم و سوم و چهارم‌این معاهده تثبیت و محدود شده است، بعضاً یا کلاً محروم سازد.»
همچنین در مورد حل اختلافات نیز یک پروتکل جداگانه در معاهده تنظیم شده است.
«ماده نهم – در صورت بروز اختلاف در تعبیر یا اجرای (تطبیق) مواد این معاهده طرفین اولاً از طریق مذاکرات دیپلماتیک – ثانیاً از طریق صرف مساعی‌جمیله مرجع ثالث برای حل اختلاف سعی خواهند کرد و در حالی که این دو مرتبه به نتیجه نرسد اختلاف مذکور بر اساس مورد مندرج در پروتکل‌شماره ۲ ضمیمه این معاهده به حکمیت محول می‌شود.»
حسن کاظمی قمی در مصاحبه تلویزیونی تصریح کرد که «یکی از ملاک‌های قضاوت این خواهد بود که می‌گویند معاهده را قبول داریم».
او گفت: «بر اساس این معاهده باید در سال‌های نرمال آبی ۸۲۰ میلیون متر مکعب آب وارد کشورمان شود، در معاهده هم آمده که اگر اعلام شد امسال سال عادی آبی نیست در چارچوب معاهده بند پنجم اعلام می‌کند که اگر طرف ایران نسبت به این موضوع نکته داشت که اطلاعاتی که داده می‌شود مثلا ما باید این را بیاییم و بر اساس معاهده بازدید انجام دهیم».
او افزود: «در خود معاهده آمده که ایستگاه سنجش آب که بالای سد کجکی است، عمده آبی که وجود دارد در سد کجکی است که فاصله آن تا مرز ایران ۷۸۰ کیلومتر است، در این موضوع هم امروز حکمرانان [طالبان] هیچ بحثی ندارند و در یادداشت رسمی اخیر هم بر این نکته تاکید کردند که یک مشکلی پیش آمده بود برای ایستگاه سنجش آب حل شده و مراحل آزمایشی آن انجام شده، یعنی رسیده به این که می‌توانند اطلاعات دهند، اگر از طرف ایران نکته‌ای وجود دارد کارشناسان ما می‌توانند بروند، روی این مسئله نکته اختلافی وجود ندارد.»
ماه گذشته امیرخان متقی وزیر خارجه طالبان بیانیه‌ای را در حضور مقام‌های ارشد طالبان را قرائت کرد و گفت: روزانه صدها نفر از سیستان و بلوچستان به ولایت نیمروز رفت و آمد دارند و «می‌بینند که یک قطره آب هم در نیمروز جریان ندارد و مردم ما نیز از این ناحیه رنج می‌برند».
آقای متقی تاکید کرد که «در بند کمال خان دیده می‌شود که هیچ آب نیست».
او افزود که فاصله بند کجکی تا سیستان حدود ۶۰۰ کیلومتر است و از طرفی این مسیر ریگستانی و مسیرها تشنه و بدون آب است و «آب کم در مسیر راه جذب زمین می‌شود یا هم تبخیر».