برگشت شماری از چهرها به افغانستان: انگیزۀ خدمت یا تامین منافع شخصی؟
شماری از چهره‌های سیاسی و مقام های حکومت پشین، بنابر درخواست “کمیسیون تماس با شخصیت‌های افغان” که توسط طالبان ایجاد شده است، به افغانستان برگشت کرده اند. این چهره‌ها انگیزۀ برگشت‌شان را خدمت به وطن و اعادۀ عزت خویش گفتند.
فاروق وردک وزیر معارف/آموزش وپرورش وزیر دولت در امور پارلمانی حکومت قبلی، سلام رحیمی وزیر دولت در امور صلح و رییس ادارۀ امور ریاست جمهوری، دولت وزیری، سخنگوی پیشین وزارت دفاع، امان الله غالب، رییس پیشین شرکت برشنا، انتظار خادم، عضو شورای امنیت ملی حکومت پیشین، حسن مبارک عزیزی، سرپرست وزارت ترانسپورت و هوانوردی حکومت پیشین، صدیق الله چکری، وزیر اسبق وزارت ارشاد و حج و اوقاف، کمال ناصر اصولی، عضو مجلس نمایندگان، کامیل بیک حسینی، عضو مجلس سنای دولت گذشته و شمار دیگری از چهره‌های سیاسی کسانی هستند به دعوت “کمیسیون تماس با شخصیت‌های افغان” به کشور برگشته‌اند.
افرادی که تا اکنون به افغانستان باز گشته‌اند، به صورت اجمالی در گفتگوهای رسانه‌یی دلیل برگشت‌شان را “حس میهن دوستی و انگیزۀ خدمت به وطن” عنوان کرده‌اند. اما، در این میان شماری از شهروندان افغانستان به برگشت چهره‌های سیاسی و مقامات پیشین دولت افغانستان دیدگاه‌های متفاوت دارند.
نوش‌آذر صالح، دیپلومات پیشین افغانستان که اکنون به گفتۀ خودش در تبعید به سر می‌برد، باور دارد که با مسلط شدن طالبان، گروهی از مردم، کارمندان دولت “از خانه رفتند” و گروهی دیگری “به خانه رفتند.”
صالح در توضیح این گفتۀ خودش به خبرگزاری گفت:”شماری از شخصیت‌ها و مردم افغانستان، برای حفظ جان‌شان از زیر ستم طالبان مجبور به ترک وطن شدند؛ شمار دیگری که خانه و زندگی‌شان در خارج بود و هیچ تعلق خاطری به مردم و کشور نداشتند، با مسلط شدن طالبان دوباره به خانه‌های‌شان در خارج برگشتند.”
به عقیدۀ این دیپلومات پیشین، برگشت برخی چهره‌های سیاسی و مقام های دولت پیشین دلیل و انگیزه‌های سیاسی، قومی و مالی دارد.
صالح افزود:”برخی چهره‌هایی که برگشته‌اند، در روزهای سقوط به خارج از کشور رفته بودند، چون فکر می‌کردند در سراسیمه‌گی سقوط کشته نشوند، حالا که برگشته‌اند به این دلیل است که شکل‌گیری حکومت تک قومی آرزوی دیرینه‌شان بود که با مسلط شدن طالبان این آرزو محقق شده است.”
اما، نورالله حکیمی نویسنده و فعال سیاسی، به این باور است که برگشت برخی چهره‌های سیاسی و مقام های دولت پیشین افغانستان، صرفاََ انگیزۀ مالی دارد. به باور پندار این فعال سیاسی، چهره‌هایی که تا اکنون برگشته‌اند، به هیچ ارزشی باور و اعتقاد ندارند.
حکیمی گفت:”به باور من اکثریت کسانی که برگشته‌اند مالکان NGO هستند.” حکیمی تصریح می‌کند که این افراد با خود پول و پروژه آورده‌اند. به باور این نویسنده، پول و پروژه‌های اقتصادی این افراد برای طالبان نیز سود آور است. به عقیدۀ این فعال سیاسی، برگشت برخی چهره‌ها در مقیاس سیاسی و قومی قابل بررسی نمی‌باشد.
محب بابک، دانشجوی کارشناسی ارشد در رشتۀ جامعه شناسی، فکر می‌کند افرادی که برگشته‌اند “فاقد تخیل اجتماعی هستند” و برای افغانستان و مردم آن “آرمانشهر” ندارند، اما افزود که برگشت چهره‌ها در امتداد تحولات تاریخی افغانستان امر معمول است.
بابک گفت: “از دورۀ سلطنت محمد ظاهرشاه تا اکنون تاریخ سیاسی افغانستان شاهد برگشت چهره‌هایی زیادی بوده است” و ادعا کرد که شماری ازچهره‌ها “نان به نرخ روز می‌روز می‌خورند” و از آن‌جایی که “فاقد تخیل اجتماعی هستند با تغییر رژیم‌ها، این افراد نیز پوستین عوض می‌کنند.”
اما برخلاف دیدگاه شماری از آگاهان و تحلیلگران، برخی از افرادی که به افغانستان بر گشته شدند، ادعای کاملاََ متفاوت دارند.
غلام فاورق وردک، وزیر معارف، وزیر دولت در امور پارلمانی حکومت پیشین و یکی از چهره‌هایی که از طریق کمیسیون”تماس با شخصیت‌های افغان” به کشور برگشته است، از طریق ارسال نامه‌یی نسبتاََ طولانی به خبرگزاری گفت که هدفش از برگشت به افغانستان، طبق “تعهد همیشگی ام” خدمت است تا با استفاده از” تجارب و توانایی‌اش در بخش‌های مدیریتی و حکومتداری” در کنار هم میهنان‌اش بماند.
این مقام حکومت پیشین می گوید: “برگشت من به کشورم نه مقطعی و نه هم موقتی و نه هم تنها و تنها برای تامین اهداف و مقاصد شخصی است . بعضی حلقات برگشت مرا را تنها به مسایل شخصی من محدود میسازند. این از بهر دید محدود، عقده و حسادت آنان است.”
وردک گفته است که قبل از ۱۵ اگست، جهت “درمان” به ترکیه رفته بود و ادعا می‌کند که اگر قبل از رخداد ۱۵ اگست ۲۰۲۱ در کشور می‌بود، افغانستان را ترک نمی کرد. اما او در این نامه گفته است که “ارادهٔ الله تعالی” به گونه‌ای بود که نزدیک به ۱۰ ماه را در خارج از کشور به سر ببرد.
این مقام حکومت پیشین افغانستان در این نامه گفته است که به خارج از افغانستان سفرهای زیادی داشته است، اما از زندگی در خارج از کشور لذت نمی‌برد و تاکید کرده است که افغانستان خانۀ مشترک همه مردم است.
امان الله غالب، رییس قبلی شرکت برشنا، باور دارد که “برای برگشت به وطن نیاز به اجازه و دعوت کسی نیست.”
غالب در گفتگو به خبرگزاری تصریح می‌کند به عنوان یک شهروند مستحق زندگی در افغانستان، به وطن برگشته است. این مقام حکومت پیشین ادعا می کند که حلقاتی در حکومت گذشته برای تحمیل خواست‌های ناسالم‌شان تلاش کردند برای وی پرونده سازی کنند، اما تاکید کرد که برای ثبوت پرونده هیچ نوع سندی وجود ندارد.
رییس قبلی شرکت برشنا باور دارد که فرار از وطن راه حل نیست. او علاوه می‌کند که قصد کار کردن با حکومت طالبان را ندارد، ولی می‌خواهد با استفاده از” تجارب و تخصصی” که دارد در خدمت نسل جوان و سکتور خصوصی کشور قرار داشته باشد.
این مقام پیشین حکومت می‌گوید آماده است حساب‌های بانکی‌اش در داخل و خارج مورد ارزیابی قرار گیرد.
آقای غالب می‌گوید:”من به کشور برگشتم تا ثابت کنم که آلوده به اختلاس و فساد نبوده‌ام.” او هم‌چنان می افزاید که دوره‌های کاری‌اش با حکومت افغانستان توام با ”صداقت و راستی” بوده است. رییس قبلی شرکت برشنا ادعا می‌کند که شرکت برشنا یکی از بخش‌هایی است که هنوز فعالیت دارد، و این نتیجۀ پلان و برنامه ریزی است که در دروۀ کاروی وی انجام شده است.
گروه طالبان در روزهای پایانی سال ۱۴۰۰ خورشیدی کمیسیونی را به منظور تامین ارتباطات با ”شخصیت‌های افغان” و ترغیب آنها برای بازگشت به افغانستان ایجاد کرد. ریاست این کمیسیون را شهاب‌الدین دلاور، سرپرست وزارت معادن و پترولیم طالبان، به عهده دارد.
اعضای این کمیسیون شماری از اعضای کابینه و مقام‌های طالبان از جمله امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه، خیرالله خیرخواه، سرپرست وزیر اطلاعات و فرهنگ، عبدالحق وثیق، سرپرست ریاست استخبارات، محمد خالد حنفی، سرپرست وزارت امر به معروف و نهی از منکر، فصیح‌الدین، لوی درستیز طالبان، و محمد انس حقانی، عضو ارشد شبکۀ حقانی و برادر سراج‌الدین حقانی، سرپرست وزارت داخلهٔ طالبان، هستند.
طالبان ادعا می‌کنند که:”تمام شخصیت‌های نظامی و سیاسی، نماینده‌گان و کارمندان ملکی که به خاطر عدم مصونیت به خارج رفته‌اند و یا هم کسانی که در داخل با طالبان مخالفت دارند، شناسایی و سپس برای بازگرداندن آنان به زنده‌گی عادی تماس گرفته می‌شود.”
براساس اعلام طالبان، این کمیسیون به بازگشت کنندگان از خارج و مخالفان داخلی که دست از مخالفت بر‌دارند، کارت مصونیت می‌دهد.”
اما به باور برخی آگاه‌هان، هدف طالبان از ایجاد کمیسیون تماس “باشخصیت‌های افغان” عادی سازی روند مقبولیت اجتماعی این گروه است که می‌خواهد از طریق دعوت افراد و مقامات پیشین به کشور، در انظار مردم خود‌شان را “مقبول” جلوه بدهند.
شماری از چهره‌هایی که به دعوت کمیسیون تماس و ارتباط با شخصیت‌های افغان، به کشور برگشته‌اند، از سوی نهادهای عدلی و قضایی افغانستان و سرمفتش ویژۀ ایالات متحدۀ امریکا برای بازسازی افغانستان(سیگار) به فساد مالی و اختلاس‌های میلیونی متهم‌اند. سیگار در سال ۲۰۱۵ میلادی، فاورق وردک، وزیر پشین معارف، را به اختلاس میلیون‌ها دالر از بابت ایجاد ”مکتب‌های خیالی” در افغانستان متهم کرده بود، اتهامی که وردک آنرا همواره رد کرده است.
صدیق چکری در سال ۱۳۸۷ وزیر حج و اوقاف حکومت حامد کرزی بود. چکری و شمار دیگری از مقامات آن وزارت از سوی لوی سارنوالی کشور در سال ۱۳۸۸ خورشید به فساد اداری متهم شدند، و این مقام پشین به بریتانیا فرار کرده بود.
با وجود ایجاد کمیسیون تماس و ارتباط با شخصیت‌های افغان، ذبیح الله مجاهد، سنخگوی طالبان، در مراسم یک سالگی تسلط این گروه بر افغانستان، با اشاره به شماری از چهره‌های سیاسی و نظامی که جبهه‌هایی مقاومت علیۀ طالبان را پی ریزیکرده اند، آنها را افراد ”شریر” خطاب کرده گفت که هنوز فرصت استفاده از فرمان عفو عمومی وجود دارد.
مجاهد چهره‌های مخالف طالبان را مسوول وضعیت ناهنجاری سال گذشته خوانده تصریح کرد که آنها می‌توانند به وطن برگردند، ولی هیچ نوع اجازهٔ فعالیت سیاسی را نخواهند داشت.