حمله موشکی داعش به اوزبیکستان؛ زنگ خطر برای آسیای مرکزی نواخته شد؟
شلیک چند موشک و حمله داعش بر نظامیان اوزبیکستانی در شهر مرزی ترمذ در نزدیکی مرز مشترک با افغانستان، زنگ خطر را برای کشورهای آسیای مرکزی به صدا درآورد. فعالیت گروه‌های هراس‌افگن در افغانستان، یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های امنیتی همسایه‌های شمالی افغانستان در آسیای مرکزی بوده است.
هرچند مقام‌های دولتی اوزبیکستان در مورد این رویداد سکوت کردند و به نظر می‌رسد که برای مدیریت افکار عمومی، رسانه‌های اوزبیکستانی به دستور حکومت آن کشور از پوشش خبری این حمله منع شدند، اما مانور چرخ‌بال‌ها و جنگنده‌های اوزبیکستان در نزدیکی مرز مشترک با افغانستان، از هراس شدید این کشور حکایت دارد.
نگرانی در مورد گسترش فعالیت گروه‌های هراس‌افگن به‌ویژه داعش از خاک افغانستان به اوزبیکستان، تنها در این کشور خلاصه نمی‌شود. ناامنی و نفوذ گروه‌های تروریستی به عمق جغرافیای هر یک از کشورهای آسیای مرکزی می‌تواند تهدیدهای امنیتی برای تمام همسایه‌های شمالی افغانستان به شمول قرقیزستان و قزاقستان به بار آورد.
مردم و مقام‌های ارشد سیاسی و امنیتی کشورهای تاجیکستان، اوزبیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان و قزاقستان، همه نگران گسترش فعالیت گروه‌های هراس‌افگن از خاک افغانستان به کشورهای‌شان هستند و تحولات افغانستان را پس از سقوط نظام جمهوریت و بازگشت رژیم طالبان با دقت دنبال می‌کنند.
در روزهای نخست سقوط حکومت پیشین افغانستان و روی کار آمدن دوباره رژیم طالبان، همسایه‌های شمالی افغانستان چندین رزمایش و مانور نظامی مشترک را در نزدیکی مرز مشترک با افغانستان اجرا کردند تا توانایی خود را برای دفع حملات احتمالی از خاک افغانستان افزایش دهند.
نظامیان تاجیکستان در جریان یک رزمایش مشترک نظامی با کشورهای عضو «سازمان پیمان امنیت جمعی» در نزدیکی مرز مشترک با افغانستان، هدف اصلی برگزاری این رزمایش نظامی را مقابله با داعش بیان کردند. افزون بر این، یک رزمایش گسترده نظامی از سوی نیروهای امنیتی تاجیکستان در این کشور اجرا شد.
شاید در میان کشورهای آسیای مرکزی، تاجیکستان و اوزبیکستان بیشتر از دیگران از رهگذر گسترش فعالیت گروه‌های هراس‌افگن به عمق خاک‌شان نگران هستند. دو کشوری که نسبت به دیگر جمهوری‌های آسیای مرکزی طی سال‌های گذشته روابط نسبتاً گسترده‌تری با افغانستان داشتند.
در اوزبیکستان پس از مرگ اسلام کریموف و روی کار آمدن شوکت میرضیایف، دگرگونی چشم‌گیری در سیاست خارجی این کشور رونما شد. میرضیایف سیستم مخوف امنیتی اوزبیکستان را تقربیاً از بین برد و دروازه‌های کشورش را برای ورود گردشگران و سرمایه‌گذاران خارجی باز کرد.
پس از روی کار آمدن شوکت میرضیایف، صدور ویزای گردشگری و تجاری اوزبیکستان برای شهروندان خارجی بسیار آسان شد و هزارن تن از شهروندان افغانستان برای تفریح و گردش راهی این کشور شدند. در کنار این، برخی بازرگانان افغانستان هم سرمایه‌گذاری چشم‌گیری در اوزبیکستان انجام دادند.
به نظر می‌رسد، هدف اصلی حکومت شوکت میرضیایف از گسترش روابط با افغانستان، نقش‌آفرینی بیشتر در تحولات افغانستان باشد. در زمان نظام جمهوریت، حکومت اوزبیکستان تلاش کرد با ایجاد رابطه با رهبران طالبان، در روند گفت‌وگوهای صلح افغانستان سهم بگیرد و نقش فعال‌تری در تحولات افغانستان بازی کند.
سردار عمرزاکوف، معاون اقتصادی رییس جمهور اوزبیکستان و از چهره‌های نزدیک به شوکت میرضیایف، در زمان حکومت جمهوریت چندین سفر به افغانستان داشت و پس از روی کار آمدن رژیم طالبان نیز به کابل آمد. به نطر می‌رسد که مأموریت اصلی او مدیریت گسترش نفوذ اوزبیکستان در افغانستان است.
فراتر از مرزهای افغانستان، اوزبیکستان برای گسترش نفوذ و نقش‌آفرینی بیشتر در بازی‌های منطقه‌ای، تلاش کرد رابطه گرم‌تری با پاکستان برقرار کند. در زمان نخست‌وزیری عمران خان در پاکستان، او به اوزبیکستان سفر کرد و رییس جمهور اوزبیکستان هم به آسلام‌آباد رفت.
مقام‌های ارشد سیاسی و سیاست‌گذاران اوزبیکستانی به‌خوبی درک می‌کنند که گسترش نفوذ و افزایش مناسبات با افغانستان ممکن است به قیمت بی‌ثباتی و ناامنی در این کشور تمام شود؛ اما با این وجود رویکرد جدید سیاست خارجی اوزبیکستان افزایش اقتدار و نقش‌آفرینی بیشتر در تحولات منطقه است.
در مقایسه با تاجیکستان و اوزبیکستان، سایر کشورهای آسیای مرکزی به شمول قرقیزستان، قزاقستان و از همه مهم‌تر ترکمنستان، نسبت به تحولات اخیر در افغانستان جانب احتیاط را در پیش گرفته‌اند و نمی‌خواهند جغرافیای آن‌ها از افغانستان تهدید شود و دامنه فعالیت گروه‌های هراس‌افگن به خاک‌شان برسد.
هرچند رشید مردوف، وزیر خارجه و معاون کابینه ترکمنستان، پس از روی کار آمدن رژیم طالبان به کابل سفر کرد و ترکمنستان اجازه داد نماینده رژیم طالبان در سفارت افغانستان در عشق‌آباد کارش را آغاز کند؛ اما رویکرد ترکمنستان در قبال افغانستان بسیار امنیتی است و مرزهای مشترکش با افغانستان به‌شدت کنترل می‌شود.
ترکمنستان به عنوان یکی از منزوی‌ترین کشورهای جهان دارای یکی از بسته‌ترین و امنیتی‌ترین نظام‌های دیکتاتوری می‌باشد و کوچک‌ترین فعالیت مردم در این کشور از سوی نهادهای امنیتی زیر ذره‌بین قرار دارد. دریافت ویزا و سفر شهروندان خارجی به این کشور نیز بسیار دشوار است.
به‌تازه‌گی قربان‌قلی بردی محمدوف، رییس جمهور ترکمنستان، به گونه نمادین از قدرت کنار رفت و پسرش سردارقلی بردی محمدوف، بر مسند ریاست جمهوری تکیه زد. تحولی که به نظر نمی‌رسد سیاست خارجی ترکمنستان را مانند اوزبیکستان دگرگون کند؛ اما شاید نشانه‌ای باشد برای این‌که ترکمنستان میخواهد با جوان‌گرایی تحولات منطقه را بهتر مدیریت کند.
با این همه، حمله داعش بر نظامیان اوزبیکستانی زنگ خطر را برای کشورهای آسیای مرکزی به صدا درآورد و نگرانی جدی افکار عمومی را در این کشورها به دنبال داشت. خطری که شاید در روزهایی که روسیه درگیر قضیه اوکراین است، کشورهای آسیای مرکزی را با یک چالش تمام‌عیار و بحران امنیتی دچار کند.