فرار مغزها پس از تسلط طالبان؛ تنها از سه دانشگاه ۲۲۹ استاد کشور را ترک کرده‌اند
یافته‌های بی‌بی‌سی نشان می‌دهد از زمانی که طالبان کنترل افغانستان را به دست گرفته‌اند، ۲۲۹ استاد از سه دانشگاه بزرگ کابل، هرات و بلخ از کشور خارج شده‌اند.
اکثر استادانی که از این سه دانشگاه به خارج از کشور رفته‌اند، درجه‌های تحصیلی فوق لیسانس یا دکترا داشته‌اند.
بیشترین تعداد استادان از دانشگاه کابل انصراف داده‌اند که شمارشان به ۱۱۲ نفر رسیده است. کابل بزرگترین و مهم‌ترین دانشگاه افغانستان است که در آن پیش از تسلط طالبان هزاران دانشجو در مقاطع لیسانس و فوق لیسانس و دکترا مشغول تحصیل بودند.
این آمار شامل استادانی است که در شش ماه گذشته “به بهانه بیماری یا تحصیل” مرخصی گرفته یا از افغانستان خارج شده اند، نمی‌شود.
دانشگاه کابل
حدود ۵۰ استاد دیگر به تازگی از دانشگاه کابل انصراف داده‌اند.
دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه کابل که ۲۷ استاد داشت، اکنون در رشته‌هایی مانند زبان فرانسه هیچ استادی باقی نمانده است.
هر ۷ استاد زبان فرانسه دانشگاه کابل، کشور را ترک کرده‌اند و اکنون هیچ استادی در این رشته در دانشگاه کابل حضور ندارد. ۲ استاد زبان آلمانی، یک استاد زبان چینی، ۲ استاد زبان ترکی و یک استاد زبان اسپانیایی باقی مانده اند. همچنین ۹ استاد زبان انگلیسی نیز انصراف داده‌اند.
پس از ادبیات، تعداد اعضای هیئت علمی دانشکده‌های علوم در رشته‌های زیست شناسی، فیزیک، شیمی/کیمیا، ریاضیات و علوم کامپیوتر به ۲۵ نفر کاهش یافته است.
به عنوان نمونه، پنج استاد از دانشکده کیمیا/شیمی به خارج از کشور رفته‌اند که سه نفر از آنها درجه تحصیل دکترا و یک نفر فوق لیسانس دارند.
بسیاری از اساتید علوم کامپیوتر که در خارج از کشور در زمینه فناوری تحصیل کرده‌اند، نیز از کشور خارج شده‌اند.
۲۲ استاد دانشکده هنرهای زیبا به خارج از کشور رفته‌اند. به دانشجویان موسیقی، تئاتر، سینما، گرافیک، عکاسی و سایر هنرها آموزش داده نمی‌شود.
طالبان بخش موسیقی دانشگاه کابل را در اوایل حکومت خود لغو کردند و مشخص نیست که سرنوشت این دانشکده تحت حکومت طالبان چه خواهد شد.
هشت عضو هیئت علمی دانشکده روزنامه‌نگاری خارج شده‌اند. بسیاری از معلمان دانشکده حقوق و علوم سیاسی، مدیریت دولتی و برخی دانشکده‌های دیگر را ترک کرده‌اند.
دانشگاه هرات
پس از دانشگاه کابل، هرات دومین دانشگاهی است که شمار زیادی از استادان آن در شش ماه گذشته کشور را ترک کرده‌اند.
۷۵ نفر از استادان دانشگاه هرات از کشور خارج شده است.
یکی از مسئولان دانشگاه هرات که نخواست نامش فاش شود، به بی‌بی‌سی گفت که روند خروج استادان هنوز ادامه دارد و بسیاری به دنبال راهی برای رفتن به خارج از کشور هستند.
به عنوان مثال، تنها هشت استاد از دانشکده علوم هرات به کشورهای دیگر رفته‌اند. ۱۰ استاد پیش از این برای تحصیل به خارج از کشور رفته بودند و هشت تن دیگر در چند ماه گذشته به خارج از کشور رفته‌اند.
دانشگاه هرات مجموعاً ۴۳۰ استاد داشت که حدود ۱۴۰ تن قبل از سقوط طالبان برای تکمیل تحصیلات خود به خارج از کشور رفته بودند.
حکومت قبلی افغانستان در سال‌های اخیر قانونی وضع کرده بود که به موجب آن هر استاد دانشگاه با مدرک لیسانس موظف بود در مدت پنج سال تحصیلات خود را به سطح فوق لیسانس برساند. بنابراین در دانشگاه‌های کشور تنها استادانی استخدام می‌شدند که درجه‌های تحصیلی فوق لیسانس یا دکتری داشتند.
به همین منظور، در نظام پیشین سالانه میلیون‌ها دلار صرف تکمیل تحصیلات عالی استادان در خارج از کشور می‌شد.
برخی از استادانی که برای تحصیل به خارج از کشور رفته‌اند به بی‌بی‌سی گفتند که در شرایط کنونی نمی‌خواهند به افغانستان برگردند، اما ممکن است نظر همه آنها این گونه نباشد.
دانشگاه بلخ
در مجموع ۴۲ استاد از دانشگاه بلخ از کشور خارج شده‌اند. همین هفته گذشته دو استاد این دانشگاه کشور را ترک کردند. یک منبع در این دانشگاه گفت: ممکن است جان همه استادان در خطر نباشد، با آنهم در تلاشند تا راهی برای خروج از کشور بیابند.
شبنم صالحی که برای حدود هفت سال در دانشکده مدیریت دولتی دانشگاه کابل تدریس می‌کرد، در ماه‌های اخیر به کانادا مهاجرت کرده است.
خانم صالحی حالا خاطرات دوران دانشگاه را از روی تصاویر باقی مانده در لپتاپ خود مرور می‌کند و می‌گوید:
“محدودیت‌هایی برای حریم خصوصی ما ایجاد شد، وگرنه من نمی‌خواستم کارم را ترک کنم. حتی در قسمت حرفه‌ای ما هم دخالت شد. دیگر فضای ذهنی برای استادان وجود نداشت”.
خانم صالحی که عضو کمیسیون حقوق بشر افغانستان نیز بود، گفت که امنیت فیزیکی ممکن است چالش بزرگی برای اساتید نباشد، اما “وضعیت به گونه‌ای شده است که معلمان آزادی خود را از دست داده‌اند.”
تعداد زیادی از استادان دانشگاه‌های افغانستان به آمریکا، کانادا یا کشورهای اروپایی مهاجرت کرده‌اند.
احمد غنی خسروی، رئیس دانشکده ادبیات دانشگاه هرات، به آلمان مهاجرت کرده است. او دارای مدرک دکتری است و نزدیک به دو دهه در دانشگاه هرات استاد بود.
او در مورد دلیل ترک دانشگاه گفت:”مشکل اصلی امرار معاش است. هیچ کس نمی‌تواند بدون حقوق مناسب کار کند. فرزندانم به نفقه و پول نیاز داشتند. بنابراین مجبور به ترک خانه شدم.”
اگرچه دولت طالبان در افغانستان گفته اکنون حقوق استادان دانشگاه و سایر کارمندان دولتی را می‌پردازد، اما پایه حقوق به طرز چشمگیری کاهش یافته است که سبب ناخشنودی کارکنان نهادهای دولتی شده است.
در نظام قبلی، یک استاد با درجه “پوهاند” (درجه عالی در دانشگاه‌های افغانستان) ماهیانه ۸۰ هزار افغانی (معادل هزار دلار در وقت) بود اما حالا آقای خسروی می‌گوید حقوق او ماهیانه به ۳۰ هزار افغانی کاهش یافته است.
خروج بسیاری از اساتید از دانشگاه‌ها تاثیر زیادی بر روند آموزشی دانشجویان داشته است.
دنیا سنگر، دانشجوی مدیریت دولتی در دانشگاه کابل است که سال گذشته در حمله مرگبار به این دانشگاه نیز زخمی شد، گفت که نمی‌داند ادامه تحصیلاتش چگونه پیش خواهد رفت. بیش از نیمی از استادان دانشگاه کابل از کشور خارج شده‌اند.
او گفت: “دغدغه ما این است که چه کسی جایگزین این کادر علمی که در دانشگاه‌های معتبر تحصیل کرده‌اند می‌شود؟ چه کسی به ما آموزش می‌دهد؟”
اینها سئوالاتی هستند که هنوز پاسخ روشنی ندارند.
طالبان که وعده بازگشایی دانشگاه‌ها را داده است، موضوع خروج استادان را کم اهمیت جلوه می‌دهد و اصرار دارد که استادان جدید را استخدام خواهد کرد.
اسامه عزیزی، رئیس جدید دانشگاه کابل که از طرف طالبان منصوب شده است به بی‌بی‌سی گفت: “ما اکنون به ۴۰ استاد در دانشگاه کابل نیاز داریم.”
آقای اسامه افزود: “این موضوع برای ما در شروع درس مشکل جدی ایجاد نمی‌کند.”
اما آیا پرکردن جای خالی اساتیدی که سال‌ها تدریس کرده اند و تجربه زیادی دارند به همین آسانی خواهد بود؟
عبدالله کاموال، استاد دانشگاه کابل اما می‌گوید که از دست دادن استادان مجرب و متخصص چالش بزرگی برای دانشگاه‌هاست و راه حل آن آسان نیست.
اکنون که دانشگاه‌ها در مناطق گرمسیر کشور بازگشایی شده‌اند، حقوق پایین، خروج استادان و جداسازی کلاس‌های دختر و پسر از چالش‌هایی است که دانشگاه‌ها و مسئولان با آن مواجه خواهند بود.