راز پیکرهای خفته در موزیم ملی چیست؟
نگاه نو_ موزیم ملی در کابل در کنار صدها جاذبه باستانی دیگر، میزبان دو پیکر خفته در تابوت‌های ویژه‌ای است که ۱۵ سال پیش، موقت و به عنوان مهمان برای چند شبانه‌روز در اختیار این نهاد قرار گرفت، اما اکنون با گذشت بیش از یک دهه، این دو پیکر بی‌جان هنوز هم دور از دید همه‌گان در گوشه‌‌ای از موزیم در غرب آرام گرفته‌اند.
پیکرهای خفته در تابوت متعلق به دو پیرمرد بی‌نشان است که چندین دهه پیش جان باخته‌اند، اما برخلاف جان‌باخته‌گان دیگر، استخوان‌ها و بافت پوست بدن آن‌ها تا کنون سالم باقی مانده است.
تا کنون روشن نیست که این افراد چه زمانی و در کجا فوت شده‌اند و چرا پیکرهای بی‌جان آنان در این مدت سالم مانده است. از مصر تا یونان باستان، هر از گاهی اجسادی متعلق به تاریخ کشف می‌شوند، اجسادی که عمدتاً مومیایی شده‌اند، اما پیکرهای این دو مرد در کابل مومیایی‌شده نیستند.
چشم و گونه‌های آن‌ها به درون فرو رفته و قسمت زیادی از کاسه سر آن‌ها پوست و مو ندارد. شماری از ناخن‌ها، دندان‌ها و بخشی از ریش حنایی‌رنگ آن‌ها هنوز سالم مانده‌اند. پوست مایل به سیاه این دو پیکر بی‌جان شبیه پیکرهای مومیایی‌شده کاملاً به استخوان‌ها چسبیده و طوله‌های پاهای آنان از پیکر جدا شده است. هر چند با ورود به ساختمان مرکزی موزیم ملی، آثار دوره‌های گوناگون به عنوان گنجینه‌های تاریخی این سرزمین، چشم بازدیدکنند‌ه‌گان را می‌نوازند، این دو پیکر خفته در تابوت اما دور از چشم تماشاچیان در گوشه‌ی یکی از انبارهای زیرزمینی موزیم ملی نگهداری می‌شوند.
در بخش‌هایی از این دو پیکر، نشانه‌های مایل به سفید و قهوه‌ای‌رنگ نیز به چشم می‌خورد. بر اساس تعاملات کیمیاوی، جسد انسان تا سه سال پس از خاکسپاری به گونه کامل تجزیه می‌شود، اما سالم ماندن بافت پوست و استخوان‌‌های این دو پیکر خفته در تابوت، آن‌ها را نسبت به جان‌باخته‌گان هم‌دوره‌شان متمایز ساخته است.
مسوولان موزیم ملی می‌گویند، این دو پیکر گم‌نام حدود ۱۵ سال پیش از مربوطات ولایت بدخشان کشف شده است. سربازان ریاست مبارزه با تروریسم وزارت امور داخله هنگامی این دو پیکر را کشف و ضبط کرده‌اند که به سخن آنان عده‌ای از افراد سودجو قصد قاچاق آن‌ها را به بیرون از مرزهای کشور داشتند.
مسوولان وزارت امور داخله حدود ۱۵ سال پیش هم‌زمان با تسلیم‌دهی این دو پیکر به وزارت اطلاعات و فرهنگ، به این باور بوده‌اند که این پیکرها مومیایی شده هستند و دست‌کم یک هزار سال پیشینه دارند. آنان هم‌چنان استدلال کرده‌اند، از آن‌‌جایی که پوست، مو و ناخن انسان بیش از سه سال در زیر خاک دوام نمی‌آورد، بنا بر این، سالم بودن پوست، استخوان و ناخن‌های این دو پیکر نشان می‌دهد که آن‌ها پیش از خاکسپاری با مواد ویژه، مومیایی شده‌اند. از همین رو، این دو پیکر برای بررسی بیش‌تر به وزارت اطلاعات و فرهنگ سپرده شده است.
با این حال، مسوولان وزارت اطلاعات و فرهنگ نیز تایید می‌کنند که این پیکرها متعلق به دو پیرمرد است که چندین دهه پیش جان باخته‌اند، اما می‌گویند هیچ مادهای برای بقای این اجساد به کار نرفته است. صابر مومند، سخنگوی وزارت اطلاعات و فرهنگ می‌گوید، پس از بررسی‌های لازم در سال‌های پیش، ثابت شده است که این دو پیکر «اجساد حفظ شده» هستند که بنا بر سازگاری محیط تا کنون سالم باقی مانده‌اند.
هم‌چنان یحیا محب‌زاده، آمر آرشیف آثار موزیم ملی که از سیزده سال بدین سو این دو پیکر را به عنوان امانت دولت در موزیم نگهداری می‌کند، به روزنامه ۸صبح دلیل سالم ماندن این دو پیکر خفته را توضیح داد. به گفته او، آن‌چه سبب شده که این دو پیکر با گذشت چندین دهه در زیر خاک سالم بمانند، ویژه‌گی‌های زمینی است که این پیکرها در آن به خاک سپرده شده‌اند. آقای محب‌زاده اما نمی‌داند کدام جغرافیای کشور از چنین ویژه‌گی برخوردار است که می‌تواند پیکرهای بی‌جان را بدون استفاده از مواد مخصوص مومیایی برای مدت طولانی در خود نگهدارد. آمر آرشیف آثار موزیم ملی هم‌چنان در پیوند به بررسی‌هایی که تا کنون روی این پیکرها انجام شده است، سخن زد و گفت: «گروهی از دانشمندان کشور جاپان آمدند و این دو جسد را مورد بازرسی قرار دادند، اما یافته‌های آنان ثابت ساخت که این دو پیکر مومیایی نیستند، بلکه اجساد عادی هستند که حدود صد سال پیش فوت کرده‌اند.» تا کنون اما روشن نیست که این پیکرها چگونه از خاک بیرون کشده شده و به دست قاچاق‌چیان افتاده‌اند.
این دو پیکر خفته در موزیم، حدود ۱۵ سال پیش در اختیار موزیم ملی قرار گرفته‌اند. سیدمخدوم رهین، وزیر پیشین اطلاعات و فرهنگ چگونه‌گی تسلیم‌گیری این پیکرها را از نزد مسوولان وزارت امور داخله بازگو کرد و گفت: برای نخستین بار این دو پیکر در سال ۱۳۸۳ به وزارت اطلاعات و فرهنگ سپرده شد تا بررسی‌های لازم در این مورد صورت گیرد. آقای رهین اما می‌گوید، پس از بررسی‌های لازم ثابت شده است که این پیکرها متعلق به افرادی‌اند که حدود صد سال پیش به خاک سپرده شده‌اند، اما سازگاری گورستانی که در آن به خاک سپرده شده‌اند، سبب شده است که این پیکرها تا کنون سالم باقی بمانند.
هرچند شناسایی هویت این پیکرها کاری است دشوار و هیچ نشانی از خاستگاه آن‌ها گزارش نشده، اما سیدمخدوم رهین، وزیر پیشین اطلاعات و فرهنگ، می‌گوید که ممکن این پیکرهای سالم مربوط به قرغیز‌های بدخشان باشند.
با این همه، باستان‌شناسان به این باور هستند که در هیچ دوره تاریخی از ترفند مومیایی‌سازی در کشور استفاده نشده است. نورآقا نوری، رییس اداره باستان‌شناسی کشور نیز نوعیت این پیکرها را «اجساد حفظ شده» عنوان می‌کند. آقای نوری می‌گوید، تا کنون هیچ نشانه‌ای از موجودیت پیکرهای مومیایی شده در کشور کشف نشده است. این باستان‌شناس اما در پیوند به پیکرهای خفته در موزیم خاطرنشان می‌سازد که یکی از احتمالات این است که ممکن قاچاق‌چیان و یا افراد سودجو موادی را روی این دو پیکر به کار برده باشند که سبب حفظ بافت‌های پوست و استخوان آن‌ها شده است. هرچند آقای نوری در این باره به گونه قطعی نظر نمی‌دهد، اما اصرار می‌کند که استفاده از مواد شیمیایی (مومیایی) برای دوام بیش‌تر پیکرهای خاکسپاری شده در کشور مروج نبوده و نیست.
چرا در ۱۵ سال دوباره خاکسپاری نشدند؟
آن‌چه در‌باره این دو پیکر خفته در موزیم قابل توجه است، عدم خاکسپاری مجدد آن‌ها است. با آن‌که دادگاه عالی حدود چهارده سال پیش به گونه صریح دستور داده است که این پیکرها باید دوباره خاکسپاری شوند، اما هنوز هم در یکی از انبارهای موزیم ملی نگهداری می‌شوند.
مسوولان موزیم ملی و وزارت اطلاعات و فرهنگ تایید می‌کنند که پس از بررسی‌های لازم و اثبات این‌که پیکرهای موجود مومیایی‌شده نمی‌باشند، دادگاه عالی هدایت داده است که آن‌ها دوباره به خاک سپرده شوند؛ اما می‌گویند دلایلی سبب شده است که دستور این دادگاه عملی نشود و پیکرها برای پانزده سال متوالی با شرایط ویژه در موزیم ملی نگهداری شوند.
صابر مومند، سخنگوی وزارت اطلاعات و فرهنگ، در این مورد گفت، پس از بررسی‌های لازم در سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۴ این وزارت از دادگاه عالی خواهان هدایت شده است. به سخن او، دادگاه عالی دستور داده است که این دو پیکر باید در گورهای سابق‌شان دوباره دفن شوند. آقای مهمند اما می‌گوید: «قبرهای اولی این دو پیکر به ما معلوم نیست، زیرا این دو پیکر از دست قاچاق‌چیان به دست سربازان مبارزه با تروریستم وزارت امور داخله آمده است.» به سخن او، همین امر سبب شده است که پیکرها تا این زمان به گونه امانت نزد موزیم ملی نگهداشته شوند.
افزون بر این، یحیا محب‌زاده، آمر آرشیف آثار موزیم ملی می‌گوید یکی از دلایل دیگری که سبب شده است این پیکرها تا کنون دوباره خاکسپاری نشوند، نگرانی از غارت مجدد آن‌ها است. مسوول آرشیف آثار موزیم این دو پیکر صدساله را با‌ارزش توصیف کرد و گفت، در بازار قاچاق‌چیان این پیکرها از ارزش بالایی برخوردار اند و در صورتی که آن‌ها در محل مناسب به خاک سپرده نشوند، ممکن دوباره به دست قاچاق‌چیان بیفتند، زیرا به سخن او، هنوز هم شماری از قاچاق‌چیان در پی این‌دست پیکرها هستند.
نگهداری و نمایش پیکرها
دادگاه عالی در حالی ۱۴ سال پیش هدایت داده است که پیکرهای حفظ شده دوباره به خاک سپرده شوند که در شماری از موزیم‌های جهان این‌دست پیکرها به عنوان آثار باستانی به نمایش گذاشته می‌شوند. مسوولان موزیم ملی اما می‌گویند، به پاس احترامی که این پیکرها دارند، هیچ گاهی تا کنون به نمایش گذاشته نشده‌اند. از سویی هم، نگهداری این پیکرها نیازمند شرایط خاصی است و در مواردی می‌تواند هزینه‌بر باشد.
مسوولان موزیم ملی در این باره می‌گویند، این پیکرها به گونه معیاری و با درجه گرمای مشخص در گوشه آرام موزیم نگهداری می‌شوند و از بدو تسلیم‌گیری آن‌ها تا کنون هیچ تغییری در این پیکرها وارد نشده است. آنان هم‌چنان این دو پیکر را بی‌بدیل می‌دانند و می‌گویند به جز همین دو پیکر حفظ شده و مومیایی‌گونه، هیچ پیکر دیگری با چنین ویژه‌گی‌ها در کشور کشف و گزارش نشده است.