شبنم زریاب، فیلمساز افغان تبار فرانسوی: همیشه به افغانستان فکر می‌کنم
شبنم زریاب، هفت ساله بود که کابل را همراه با مادر و خواهر کمی بزرگتر از خودش به قصد فرانسه ترک گفت.
نگاه نو_ “کودک شتر سوار”، دومین فیلم کوتاه شبنم زریاب، فیلمساز افغان تبار فرانسوی است که روز ١٨ می در فستیوال ” پانزده روز کارگردانان” در حاشیه جشنواره کن به نمایش گذاشته می‌شود. شبنم زریاب چند سال پیش فیلم کوتاه ” شرنگ شرنگ زنگ‌ها” را ساخته بود که با موفقیت‌های زیادی در جشنوارههای سینمایی در فرانسه و بیرون از آن روبرو شده بود. به گزارش مهاجر نیوز نگاهی به زندگی‌نامه شبنم زریاب
شبنم زریاب، هفت ساله بود که کابل را همراه با مادر و خواهر کمی بزرگتر از خودش به قصد فرانسه ترک گفت. وقتی به شهر “مون پلیه” در جنوب فرانسه رسیدند او تازه دریافت که قصر مرمرین داستان‌های کودکانه‌ای که در افغانستان خوانده یا فیلم‌هایش را دیده بود، در فرانسه انتظارش را نمی‌کشیده است. چند دهه بعدتر اما، او به عنوان فیلمساز، برای بار دوم از زینه‌‌های مزین با فرش سرخ جشنواره کن بالا می رود و در حاشیه این جشنواره، در نمایش کودک شتر سوار شرکت می‌کند. شبنم با تبسم می‌گوید از این که این شانس را دارد خوشحال است.
او سپس درباره فیلمش می‌گوید: « کودک شتر سوار داستان یک کودک ربوده شده است که قرار است در یک مسابقه شترسواری کودکان شرکت کند. به او وعده داده‌اند که در صورت موفقیت در این مسابقه، مادرش را بازخواهد یافت….
کودک شتر سوار در جشنواره ” پانزده روز کارگردانان” در حاشیه جشنواره کن نمایش داده می شود. عکس از فیسبوک ش.ز
اعتراض علیه برده داری و سوء استفاده جنسی از کودکان
شبنم در ادامه می‌گوید اندیشه ساختن این فیلم کوتاه چند سال پیش با خواندن خبر یکی از روزنامه‌ها در ذهن او خلق شد: « در برخی کشورهای خلیج فارس، از جمله امارات و قطر، مسابقات شترسواری کودکان یکی از تفریحات مخفیانه مورد علاقه و پردرآمد برای عده‌ای از مردان ثروتمند محسوب می شود. مخفیانه به این دلیل که کودکان شرکت کننده در این مسابقات معمولا از کشورهای جنوب آسیا خریداری یا ربوده می‌شوند و سپس به کمپ‌های مخفیانه در صحراهای خلیج فارس انتقال می‌یابند. برای من غیر ممکن بود در برابر این رفتار غیر انسانی شبیه برده داری با این کودکان، کاری نکنم. به همین خاطر بود که ” کودک شتر سوار” را ساختم.»
رامین، شخصیت اصلی فیلم، یک کودک افغان است که برخلاف سایر شخصیت‌‌ها، به زبان فارسی حرف می‌زند. شبنم زریاب می‌گوید در مواردی، کودکان افغان هم در این مسابقات شرکت داده شده‌اند.
البته این بار اول نیست که شبنم زریاب، به عنوان سینماگر، به سرنوشت کودکان علاقمندی نشان میدهد. در سال ٢٠١۶ فیلم کوتاه اول او “شرنگ شرنگ زنگ‌ها” که به موضوع بچه بازی در افغانستان پرداخته است، در فرانسه وسپس در جشنوارههای بین المللی به نمایش درآمد و چندین جایزه از جمله جایزه سینمایی “سزار” فرانسه در بخش فیلم کوتاه را به دست آورد.
شرنگ شرنگ زنگ‌ها، فیلم کوتاه داستانی درباره بچه بازی در افغانستان جایزه سزار فیلم کوتاه در فرانسه را به دست آورد. عکس از فیسبوک ش.ز
جنگ و مهاجرتی که راه سینما را باز کرد
شبنم زریاب در سال‌های اخیر حکومت نجیب الله که جنگ در افغانستان بیداد می‌کرد، همراه با مادرش، سپوژمی زریاب، داستان نویس شناخته شده افغان و خواهر بزرگترش کابل را ترک گفتند و به فرانسه آمدند. او می‌گوید مادرش در سفارت فرانسه کار می‌کرد و به همین خاطر به آسانی توانستند ویزای این کشور را بگیرند. این سفر قانونی، به گفته او، « به هیچ صورت با مهاجرت کسانی که در چند سال اخیر راه اروپا را در پیش می‌گیرند قابل مقایسه نبود.» البته به جز این که، پدرش، رهنورد زریاب، نویسنده شناخته شده افغان، در کابل مانده بود تا چند سال بعد به آن‌ها به پیوندد.
او می‌گوید در سال‌های اول زندگیش در مون پلیه، ندانستن زبان فرانسوی مخصوصاً در مکتب خیلی آزارش می‌داد تا آن جایی که خود را « کر وکور» احساس می‌کرد اما به زودی، با خواهرش نزد مادرش در منزل به آموزش زبان فرانسوی و بعدها زبان فارسی پرداختند.
شبنم بعد از این‌که دوره لیسه را در مون پلیه به پایان رساند راهی پاریس شد تا با توصیه و پا فشاری مادرش در رشته حقوق درس بخواند. با این که او، دلش برای سینما می‌تپید. شاید به خاطر دهها داستان مصور و فیلم‌های کارتونی که در کابل مادرش در دسترس او و خواهرش می‌گذاشت.
با این حال قبل از روی آوردن به سینما، بدون شک تحت تاثیر مادرش، شبنم هم به نوشتن روی آورد و در سال ٢٠١١، رمان ” پیانو نواز افغان” منتشر کرد. این رمان ” اتوبیوگرافیک” خاطرات کودکی او از هنگام مهاجرت خانواده از افغانستان و سال‌های بعد زندگی در فرانسه را ترسیم می‌کند و در بخشی از آن، به تحولات سیاسی و فرهنگی ناشی از حملات ١١سپتامبر در افغانستان می پردازد.
شبنم زریاب، هنگام امضای کتابش در کتاب فروشی Librairie le Goût des mots در فرانسه.
وقتی از او می پرسم آیا هنگامی که او به فرانسه آمده بود تصورش را می‌کرد که روزی، موضوع مهاجرت به اروپا به شکل کنونی آن به یک واقعیت تلخ و دشوار روزمره بدل گردد ؟
در پاسخ می‌گوید: « هیچکس چنین تصوری را نداشت که روزی مهاجران در اروپا در شهرهای بزرگی مانند پاریس، در جاده‌ها زندگی کنند. وضعیت کنونی مهاجران در همه‌جا رنج آور است امادر فرانسه این وضعیت غیرقابل تحمل است. فکر می‌کنی در فرانسه دولت واقعاً هیچگونه توجهی به مهاجران ندارد در حالی که همه می‌دانیم بخش بزرگی از این مهاجران به این دلیل اینجا آمده‌اند که کشورهای شان را به بی‌ثباتی و نا امنی دچار کرده‌اند.»
مهاجرت و احساس« معلق» ماندن
او در مورد تجربیات خودش از مهاجرت توضیح میدهد: « من خودم در فرانسه هیچوقت احساس نکرده‌ام کسی با من مانند مهاجر رفتار کرده باشد یا قربانی برخورد نژادپرستانه شده باشم. از این نظر مشکلی نداشته‌ام با این حال، تقریباً عجیب به نظر می رسد که من احساس خیلی خوبی از این دو فرهنگی بودن- فرهنگ کشور اصلی و کشور میزبان- ندارم. من مدت زیادی است که در فرانسه زندگی می‌کنم و در اینجا همیشه به افغانستان فکر می‌کنم. اما وقتی در افغانستان باشم خود را فرانسوی فکر می‌کنم. شاید برای این که زن بودن در افغانستان دشوار است…»
او چرای این احساس ضد و نقیض را نمی‌داند اما تصورش این است که هر مهاجری ممکن است روزی به این احساس برسد که میان کشور اصلی و کشور دومی اش «معلق» مانده است.
شبنم زریاب، در این روزها روی طرح دو فیلم بلند داستانی کار می‌کند و امیدوار است به زودی آن‌ها را به پایان برساند. البته او در گذشته گفته بود که یک رمان جدید را روی دست دارد اما حال که سر وکارش به سینما کشیده، می‌گوید اول باید به فیلم‌هایش برسد ! شاید به این دلیل، که برای دختری که پدر و مادرش، هردو از بهترین رمان نویس‌های افغانستان هستند، ساده‌تر آن خواهد بود، تا با بال‌های خودش، یعنی سینما، پرواز کند.
نویسنده واسع محسن