۹ حوت؛ روز سرباز و مناسبتی برای تفکر در باب قهرمانان
مقدمه
در تقویم افغانستان، نهم حوت/اسفند را روز سرباز نام گذاشته‌اند. مسلماً این نام‌گذاری و مناسبت می‌تواند دلایل و قرینه‌های منطقی بی‌شماری داشته باشد؛ اما شاید تمام آنچه که در این روز به چشم می‌رسد، صرفاً بزرگداشت از مقام سرباز در قالب برگزاری چند مراسم و تقـدیم هدیه و شاخه‌گلی به شماری از سربازان میهن باشد. این دیدگاه اگرچه نیک و پسـندیده است، ولی به این معنا نیست که نقش و اهمیت تاریخ‌ساز سرباز و روحیه سربازی را در جوامع انسانی، به‌ویژه جامعه درگیر جنگ افغانستان، به آن ختم کنیم. این مختصر مقال در پی آن است که در حد توان از تجلیل عرفی و مروج از روز سرباز فراتر رود و با تحلیل لایه‌های بیش‌تر این مناسبت، به عمق مسایل و موضوعات مهمی که با نام سرباز پیوند دارد، نفوذ کنـد. سرباز کیست و جامعه چه نیازی به آن دارد؟
بی‌آن‌که بخواهیم به فرهنگ لغت مراجعه کنیم، ترکیب و ساختار سـاده این واژه، چنین می‌رساند که سرباز کسی است که به باختن سر خود در مواقع لازم آماده‌گی دارد. اما اگر این معنای ساده را بخواهیم اندکی بشکافیم، می‌باید «باختن» را به «فـدا کردن» و فدا کردن را به «بردن/پیروزی» و «مواقع لازم» را به «مواقع خطر» و «خطر» را «احتمال فروپاشی یک جامعه و ملت» معنا کرد که این همه یک انسان را در مقام یک سرباز وامیدارد، برای مواجهه با این خطر بزرگ، جان شـیرین خود را قربان کند و با نجات حیات دیگران و حفظ جامعه و ملت خود، به پیروزی، قهرمانی و رستگاری برسد. مسلماً این تشریح ساده و بنیـادین از نقش سرباز و مقام و اعتباری است که او و سایرین می‌باید از آن آگاه باشند.
جوامع به ساده‌گی شکل نمی‌گیرند و بدون روحیه همبسته‌گی و ایثـار قوام و تکامل نخواهند یافت. وقایع تاریخی به روشنی نشان داده که از پیوست هسته‌های کوچک اجتماعی به یک‌دیگر، جوامع بزرگ شکل گرفته‌اند و ترس آن‌ها از فروپاشی، به شناخت و آگاهی بیش‌تر از دامنه تهدیدات انجامیده و از همین رهگذر، روحیه فداکاری برای مقابله با تهـدیدهای پیش رو، بیش از همه در هیأت و قامت «سـرباز» تجلی یافته است. با این وصف، سربازان تاریخ‌ساز اند؛ چه این‌که آن‌ها با جان‌بازی وجان‌فشانی در ساحات تهدید و خطر، نقاط عطف تاریخ را رقم می‌زنند. آن‌ها جامعه‌ساز اند؛ چه بسا این‌که ایجاد جوامع با قهرمانی یک سرباز کلیـد خورده و سربازان دیگر این راه را تضمین کرده‌اند. سربازان فرهنگ‌ساز نیز بوده‌اند: به سه دلیل، نخست این‌که هر فرهنگی به نحوی زاییده تصادم است و سربازان در تمام تصادمات تاریخی، سنگ زیرین آسیاب بوده‌اند و وزن و ضربت جنگ‌های فرهنگی را تحمل کرده‌اند؛ دوم این‌که هر فرهنگی در صـبح پیدایش خود نیازمند محافظان از جان‌گذشته‌ای بوده که فراتر از قلم و سخن مایه بگذارند و از ارزش‌های فرهنگی پاسداری کنند؛ سوم این‌که حماسه‌ها و اسطوره‌ها به عنوان بخش بسیار غنی و ارزشمند هر فرهنگی، وام‌دار سربازان و قهرمانانی است که مایه الهـام برای صاحبان ذوق شده‌اند و قلم و سخن آنان را به سمت آفرینش‌های ماندگار فرهنگی و تمدنی سوق داده‌اند.
بی‌مبالغه، نگاه جوامع متمدن امروز به سرباز، به این پشتوانه‌های تاریخی مجهز است. این جوامع در ضمن تمام اندیشه‌های مدرن و پست مدرنی که دارند، به سرباز و مقـام او که می‌رسند، به تاریخ و نقاط عطف آن سفر می‌کنند و از دل این آگاهی‌های تاریخی برای سرباز قدر و قیمت می‌گذارند و آینده ملت‌های‌شان را بر قوت گام‌های سربازان‌شان پی می‌ریزند. برای آن‌ها سرباز و روحیه سربازی، نه تنها ضامن حیات سیاسی کشورهای‌شان در بلواهای داخلی و فرامرزی شمرده می‌شود، بلکه منشاء و خاستگاه ایمنی و اقتدارشان در تمام عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز تلقی می‌گردد. آن‌ها در قالب قوانین، نهـادها، سازمان‌ها، رویه‌ها و طرزالعمل‌ها برای این نقش و روحیه (سرباز و سربازی) سیاست‌گذاری و سرمایه‌گذاری کرده و افکار عمومی را به هم‌نوایی با این تلاش بی‌پایان قناعت داده‌اند.
۹ حوت و مقام سرباز در افغانستان
افغانستان کشوری با سابقه تاریخی و تمدنی پنج‌هزار ساله است و این سابقه طولانی، کارنامه درخشان سربازی در این سرزمین باستانی را به نمایش می‌گذارد؛ به نحوی که در هر برهه، یک سرباز و سردار و قهرمان، منجی ملت شده و این نجات‌گری او به شکل‌گیری یک تمدن و افتخـار تاریخی انجامیده است و ما هر برهه را به عنوان یک فصل زرین تاریخ‌مان مطالعه می‌کنیم. به رغم این همه، در روی‌کرد منطقی و واقع‌گرایانه باید گفت که حوادث چهل‌ساله اخیر، ما را در شناخت مقام سرباز و آیین سربازی مطابق الزامات و اقتضائات عصر و زمان، عقب‌تر از سایر کشورها و ملت‌ها قرار داده است؛ تا جایی که با تقـدیم چند میلیون شهید و معلول، هم‌چنان در مشق و آزمون سربازی و ایثارگری برای نجات افغانستان و ساختن آینـده آن قرار داریم.
سوگمندانه حوادث چهل‌ساله فقط بر گوشت و استخوان و جان و تن مردم ما آسیب نرسانده، بلکه حافظه تاریخی یک ملت که نورشته پیوند و انسجام یک جامعه ایثارگر را سست ساخته است. تناقض قضیه اینجا است که تمام مردم در این نابسامانی‌ها و بحـران‌های ممتد به نحوی سرباز شده‌اند و در تقلای نجات کشور و جامعه خود، هر روز کاروان شهـدای ما طولانی‌تر می‌شود، اما بازهم ما در قضاوت‌های علمی و بین‌المللی، جامعه ضعیف و مردم «محتاج به ملت‌شدن» معرفی می‌شویم.
امروز در حالی مراسم نهم حوت را برگزار می‌کنیم که جنگ به مردم افغانستان فرصت تحلیـل و بازشناسی مقـام سرباز و پرداختن به جنبه‌های عمیق و جامعه‌شناسانه این مفهوم ملت‌ساز و آینده‌آفرین را نداده است. مسلماً در فقدان یک چنین تحلیلی، پای تجلیـل نیز می‌لنگد و ما نخواهیم توانست آن‌گونه که باید مقام شامخ سرباز را پاس بداریم. از همین رهگذر می‌توان روز سرباز در تقـویم نوزده سـال اخیر را تلاش و توجه آگاهانه دولت و ارگان‌های امنیتی در جهت قدردانی و یادآوری از فداکاری‌های سربازان در قلب و حاشیه تاریخ افغانستان تعبیر کرد که خوشبختانه قوانین و آیین‌نامه‌های نظامی و عسکری کشورمان تا حدودی توانسته این تلاش و توجه آگاهانه را بازتاب دهد و مسیر را برای اصلاحات، کیفیت‌سنجی و سرمایه‌گذاری بیش‌تر در فرهنگ و آیین سربازی و پی‌ریزی آینده کشور بر گام‌های مستحکم سربازان، باز نگه دارد.
سربازان افغان و دورنمای احتمالی صلح
یکی از مضحک‌ترین خواسته‌های طالبان در مذاکرات صلح، انحلال اردوی ملی افغانستان و خانه‌نشینی مردان و زنان سربازی است که می‌باید در شرایط جنگ و صلح آماده به خدمت باشند. یقیناً این خواسته نامعقول آن‌ها زیر عنوان صلح، دیکته حامیان بیرونی‌شان است که افغانستان را حیاط خلوت و عمق استراتژیک خود می‌خواهند و وجود یک اردوی ملی متخصص و متعهد را مانع بزرگ بر سر راه خود می‌بینند. از این‌رو در روز سرباز باید این پیـام را قویاً به طالبان و حامیان‌شان رساند که سربازان افغانستان در شرایط جنگی آماده جنگ‌اند و در صورت آمدن صلح نیز ممد و حافظ آن خواهند بود.
مردم افغانستان عمیقاً درک می‌کنند که یک صلح باعزت و پایدار به حضور نیرومند مردان و زنان سرباز در متن و صحنه آن نیازمند است؛ در غیر آن هر آنچه زیر نام صلح صورت بگیرد، تسـلیمی به دشمن خواهد بود.
سخن پایانی
«سرباز» نماد ایثار و سربلندی یک ملت و ضامن نجات و عروج آن در تمام آزمون‌ها است. نظـم دنیای امروز و پیش‌رفت‌هایی که در آن صورت می‌گیرد، بیش از همه مرهون و مدیون سربازان آگاه و تعلیم یافته‌ای است که می‌دانند در کجـای تاریخ ایستاده‌اند، چه رسـالت بزرگی بر دوش دارند و برای چه اهداف والایی می‌رزمنـد. خوشبختانه سربازان افغانستان در رزم و شجاعت و ایثار حرف نخست را می‌زنند و به همین اعتبار، این مرز و بوم استعداد رسیدن به قله‌های پیش‌رفت در تمام عرصه‌ها را دارد؛ اما رمز تحقق این آرزو، تعلیم، تخصص و آگاهی است. چه این‌که سربازان تعلیم‌یافته، متخصص و آگاه گم‌راه نمی‌شوند، بی‌هدف و انگیزه نمی‌رزمند، گم‌نام و بی‌نشان نمی‌مانند و پس از جان‌بازی‌‌شان نه فقط یک خانواده، بلکه یک ملت به آن‌ها می‌بالد.
نهم حوت و روز سرباز از این منظر، مناسبتی برای تفکر در باب همه‌چیز است. اندیشیدن به گذشته و اکنون، شناخت خطاهای دیروز و کاستی‌های امروز و ساختن آینده با تمسک بر آیین پیش‌رو سربازی است؛ آیینی که در آن سرباز صرفاً حامل اسلحه و آتش نیست، بل زیربنای ملت‌سازی، الگوی فداکاری و مسیر پیش‌رفت و توسعه در یک سرزمین محسوب خواهد شد. برای وصل این مناسبت به این آرزوی بزرگ، مردم و حکومت به یک اندازه مسوولیت دارند؛ آن‌ها در هم‌نوایی با هم می‌باید شأن و منزلت سربازان‌شان را چنان ارتقا دهند که از این مسیر بتوان به همه‌چیز دست یافت و بر تمام حسرت‌ها نقطه پایان گذاشت.