یک برتر و چند بدتر
آقای سیدطیب جواد، سفیر افغانستان در انگلستان، از طرف مجله دیپلمات ملقب به دیپلمات برتر آسیا-اوقیانوسیه در سال ۲۰۱۹ گردید.
نگاه نو_ آقای جواد یکی از دیپلمات‌های کارکشته افغانستان است که در مقاطع مختلف و در نقش‌های متفاوت، نماینده‌گی فعال از منافع ملی و تطبیق مؤثر اهداف سیاست خارجی افغانستان کرده است. ایشان نزدیک به یک دهه به حیث سفیر افغانستان در واشنگتن کار کرده و با حضور پر‌رنگ در رسانه‌های مطرح امریکایی، نهادهای تحقیقی و سیاسی امریکا، در جهت تغییر دیدگاه حلقات تصمیم‌گیر امریکایی، اتخاذ استراتژی‌های مثبت و جلب کمک‌های مالی و نظامی امریکا در راستای تحکیم پروسه‌ها و برنامه‌های دولت افغانستان لابی‌گری خوب و موفق کرده است.
سیدطیب جواد، بانو ثریا دلیل و آقای محمود صیقل، از بهترین‌های دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی افغانستان هستند که در نهادهای بین‌المللی نقش و مشارکت سازنده افغانستان را متبارز نموده و در جلب حمایت‌های جهانی از پروسه حکومت‌داری، دولت‌سازی و ایجاد ثبات نقش فعال ایفا کرده‌اند.
دیپلماسی، مذاکره، اقناع و لابی‌گری با استفاده از مجاری مختلف، بهترین ابزار برای تطبیق درست سیاست خارجی و تعامل و تفاهم معنادار با منطقه و جهان است. کشورهای ضعیف و کم‌تر توسعه‌یافته که پتانشیل‌ها و پشتوانه‌های لازم قدرت ملی را ندارند، به ظرفیت‌سازی و مسلکی‌سازی دیپلماسی و گماشتن بهترین و شایسته‌ترین‌ها در سمت‌های دیپلماتیک توجه می‌کنند و ساختار-کارگزار و مجری پالیسی‌های سیاست خارجی را از دید خطوط، اهداف و استراتژی‌های رسیدن به هدف در هم‌سویی و هم‌آهنگی قرار می‌دهند.
حکومت وحدت ملی در پنج سال گذشته فاقد چشم‌انداز واضح و روشن سیاست خارجی بوده است. حلقه‌های سیاست خارجی فراتر از یک بیانیه سیاسی، تبیین تیوریک نگردید و چارچوب عملی مستحکم نیافت. علی‌رغم تلاش‌های جسته و گریخته منطقه‌ای و جهانی، افغانستان هنوز اعتماد لازم شرکای منطقه‌ای و جهانی‌اش را در مسایل استراتژیک جلب نکرده و اجماع منطقه‌ای و جهانی در مسایل مهم کشوری آن گونه که مطرح می‌گردد، شکل نگرفته است.
یکی از مسایل مهم در بحث ساختار-کارگزار و مجری سیاست خارجی، وجود افراد شایسته، متخصص، با‌ظرفیت و خلاق در رأس نماینده‌گی‌های سیاسی افغانستان است که مذاکرات و گفت‌وگو‌ها برای توسعه روابط در ابعاد مختلف و حفاظت از منافع اتباع را به گونه سالم مدیریت کنند. به استثنای انگشت‌شمار سفرای موفق و دارای کاریزما و جذابیت شخصی و سیاسی مانند آقای جواد که جایگاه افغانستان در سطح بین‌المللی را ارتقا بخشیدند، دیگر سفرا غیر‌مسلکی و نا‌آشنا با دیپلماسی، اصول و معیارهای آن می‌باشند.
همین حالا کل دستگاه سیاست خارجی افغانستان در داخل و خارج به جز ملاقات‌های تشریفاتی و کنفرانس‌های فاقد محتوا هیچ دست‌آورد قابل توجهی ندارد، زیرا سفرا و نماینده‌های سیاسی فاقد ظرفیت اقناع و لابی‌گری‌اند و از سوی دیگر جهان نظاره‌گر مسیر نادرست سیاست‌ها و برنامه‌های انحصارگرایانه و عوام‌فریبانه زعامت کنونی افغانستان و جدال‌های غیر‌ضروری قدرت می‌باشد. لاف و گزاف دست‌آورد و مؤثریت کاری و تبارز آن در کنفرانس‌ها و مجامع بین‌المللی، مضحکه‌ای بیش نیست.
در حکومت وحدت ملی افرادی به حیث سفیر گماشته شدند که الفبای دیپلماسی، آداب و تشریفات دیپلماتیک را نمی‌دانند و به جای نماینده‌گی از کشور و پیش‌برد مقاصد سیاست خارجی و ایجاد فرصت‌ها و ظرفیت‌ها برای همکاری و تعامل با نهادهای مختلف کشور میزبان، مصروف بازی‌های سیاسی، سلیقه‌ای، قومی و استفاده‌جویی‌ها در داخل سفارت‌ها می‌باشند. عدم آشنایی با روند‌های کاری و چگونه‌گی اجراآت هر‌از‌گاهی موجب بروز رفتارها، موضع‌گیری‌ها و گفتارهای غیر‌دیپلماتیگ گردیده است. وزارت امور خارجه از گفتمان پالیسی‌سازی سیاست خارجی به حاشیه رانده شده و تشکیلات سلیقه‌ای، موازی، شورا‌ها و مشاوریت‌های غیر‌ضروری وظیفه تدوین و رهبری سیاست خارجی افغانستان را برعهده گرفته‌اند. سپردن مسوولیت تطبیق سیاست خارجی به افراد سلیقه‌گرا، پارتی‌باز و فاقد ابتکار، دیپلماسی افغانستان و جایگاه این کشور در مناسبات منطقه‌ای و جهانی را به شدت تضعیف کرده و فرصت‌های زیادی را به چالش مبدل کرده است.
اخیراً یکی از کشورهای اروپایی به دلیل جوان بودن و بی‌تجربه‌گی نامزد سفیر افغانستان، او را رد کرده و توهین قلمداد نموده است. پیشنهاد دو تن به حیث سفیر در اندونیزیا در یک روز و منظوری پیشنهاد و تقرر شخص شامل حلقه قدرت در همان روز از سوی ریاست جمهوری، اوج افتتضاح دیپلماتیک را نشان می‌دهد و دال بر عدم دقت و نگرش‌های سیاسی، سلیقه‌ای و غیر‌مسلکی به دستگاه دیپلماسی کشور محسوب می‌شود. چنین اقدامات به صورت روز‌افزون صدمه جدی به دیپلماسی و اعتبار و کارایی آن وارد می‌کند. قول معروف است که می‌گویند شاه و فرمانروا برای سفیر و نماینده خویش همه چیز را می‌تواند آماده کند، اما هوش، استعداد، آینده‌نگری و ظرفیت را نمی‌تواند بدهد و آن در نتیجه ممارست، تجربه و تلاش به دست می‌آید.
برای جلوگیری از تناقض در اتخاذ پالیسی‌ها و ترسیم اهداف، خطوط، چارچوب‌ها و مواضع افغانستان در حوزه سیاست خارجی و تعاملات جهانی، نیاز است تا شورای روابط راهبردی متشکل از سفرا و دیپلمات‌های سابقه‌دار و متخصصان سیاست خارجی و روابط بین‌الملل شکل گیرد و کنش‌ها و واکنش‌های سیاست خارجی افغانستان به لحاظ علمی-تحلیلی مورد ارزیابی و مداقه قرار گیرد.