نقش رسانه‌های آزاد در تحکیم دموکراسی
رسانه‌های آزاد افغانستان خدمات بی‌شائبه‌ای را در اختیار دموکراسی نوپای کشور قرار داده‌اند.
نگاه نو_ افغانستان، از بدو تأسیس، نظام‌های مختلفی چون شاهی مطلقه، شاهی مشروطه، جمهوری و رژیم کمونیستی را تجربه کرده است، ولی آن‌چنانی که طی ۱۸ سال گذشته نظام دموکراتیک در کشور جا افتاده است، در هیچ زمان دیگر نشانه‌ای از آن را نمی‌توان سراغ کرد. سیر تکامل و نهادینه‌سازی دموکراسی در افغانستان به تدریج، ولی به طور ثابت و مستمر، صورت گرفته است که عوامل مختلفی را در زمینه می‌توان ذی‌دخل دانست، از جمله می‌توان از حمایت قوی شهروندان افغانستان و تعهدات رهبری کشور، به شمول رییس جمهور و رییس اجراییه کشور، یاددهانی کرد.
رسانه‌های آزاد که جزء اساسی یک دموکراسی کارا محسوب می‌شوند، نقش اساسی را در ترویج حکومت‌داری دموکراتیک و حاکمیت قانون ایفا کرده‌اند. از جانب دیگر، این رسانه‌ها به طور مستقیم در راستای رشد سریع جامعه مدنی ممد واقع گردیده و به گروه‌های آسیب‌پذیر کشور مانند زنان، جوانان و فقرا، این توانایی را به ارمغان آورده‌اند تا از مزایای حقوق حقه‌ی‌شان که توسط قانون اساسی کشور ضمانت گردیده است، مستفید گردند. به عبارت دیگر، در کشوری که زنان و جوانان اکثراً در اثر سنت‌های ناسالم حاکم بر جامعه و نامساوات جنسیتی به فراموشی سپرده می‌شوند، رسانه‌های آزاد نقش بیدارگری و روشنگری ذهنی را در قبال آن‌ها ایفا می‌کنند تا آن‌ها از نقش و سهم قانونی و مساویانه‌ی خود در قسمت ایجاد یک کشور باثبات و مرفه آگاه شوند. علاوتاً، رسانه‌ها با استفاده از شبکه‌های مجازی مانند فیس‌بوک، توییتر، انستاگرام و غیره، نقش ناظر بر فعالیت‌های حکومت را بازی کرده و در راستای تأمین شفافیت و مبارزه با فساد، مؤثر و ممد واقع گردیده‌اند.
اکثر ادارات مربوط به قوه قضایی، به شمول ادارات تنفیذ قانون، از ظرفیت کافی تحقیقی برخوردار نبوده و در جهت رفع این نقیصه، سیر انکشافی خود را می‌پیمایند، ولی این خلاء تا حدی توسط رسانه‌های آزاد پر گردیده است. در بسیاری از موارد، قضایای جنایی و فساد اداری توسط رسانه‌های آزاد کشف شده و در اختیار شهروندان کشور قرار داده می‌شود. در موارد زیادی، پس از آن حکومت به این قضایا رسیده‌گی کرده و عاملان آن‌ها را به پنجه‌ی قانون سپرده است.
اگرچه برملا‌سازی جنایات و قضایای فساد توسط رسانه‌ها نتایج تدریجی را از خود به جا گذاشته است، ولی در مواردی، مردم توانسته‌اند فاعلان اصلی قضایا و افراد آغشته به فساد و مخالف حاکمیت قانون را شناسایی کنند. فاش‌سازی اسامی مظنونان و متهمان توسط رسانه‌ها، چهره‌های اصلی هم‌چو افراد را به مردم به نمایش گذاشته است که در غیر آن، هم‌چو افراد ممکن از انظار مردم به دور باقی مانده و حتا از عدالت فرار کنند.
نقش نظارتی رسانه‌ها حتا تا به پارلمان کشور نیز رسیده و فعالیت‌های آن‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهد. گزارشات رسانه‌ای از جلسات کمیسیون‌ها و جلسات عمومی پارلمان را همه روزه می‌بینیم و از آن طریق می‌دانیم که نماینده‌گان در مجلس چه قوانینی را چگونه تصویب کرده و چه کارهای دیگر را انجام داده‌اند.
علاوتاً، رسانه‌ها روی شکل‌گیری و نحوه‌ی فعالیت روند‌ها، اصلاحات و کارزار‌های انتخاباتی، به شمول انتخابات‌های ریاست جمهوری، پارلمانی و شورا‌های ولایتی نقش به سزا داشته‌اند. اکثر نهاد‌های ذی‌ربط، مسوولیت‌های اصلی خود را در زمینه نمی‌توانند به وجه احسن انجام دهند، رسانه‌ها در این خصوص به روشنگری اذهان عامه پرداخته و نقش و حقوق انتخاباتی آن‌ها را برای‌شان هویدا ساخته و اهتمامات لوژستیکی و امنیتی را با آن‌ها شریک می‌سازند. تأمین شفافیت و عدالت در تمام روند‌های انتخاباتی، یکی از دست‌آورد‌های کلیدی رسانه‌ها تلقی می‌گردد که این خود به نهادینه‌سازی دموکراسی در افغانستان تا حد زیادی مثمر پنداشته می‌شود.
با وجود دست‌آورد‌های بی‌شمار در جریان ۱۸ سال گذشته، جنگ و خشونت‌ها فعالیت‌های رسانه‌ها را به میزان قابل ملاحظه‌ای محدود ساخته است. براساس گزارش خبرنگاران بدون سرحد، از سال ۲۰۰۱ بدین‌سو، بیش‌تر از ۶۰ خبرنگار افغان کشته شده و تعداد زیادی هم زخم برداشته‌اند. براساس گزارش این نهاد، سال ۲۰۱۸ خونین‌ترین سال برای جامعه خبرنگاری افغانستان تلقی می‌شود، زیرا در این سال، ۱۵ خبرنگار و کارمند رسانه‌ای کشته شده‌اند که ۹ تن از آن‌ها صرف در یک روز از بین رفته‌اند. اگرچه کمیته مصونیت خبرنگاران افغان که توسط یک ژورنالیست موفق و حامی رسانه‌های آزاد (نجیب شریفی) رهبری می‌شود برنامه‌های آموزشی مصونیتی متعددی را برای خبرنگاران در سراسر کشور راه‌اندازی کرده است، ولی هنوز هم جامعه خبرنگاری کشور در معرض حملات تروریستی قرار داشته و مورد تهدید و ارعاب جنایت‌کارانی قرار می‌گیرند که از جنایات آن‌ها گزارش می‌دهند.
با وجود این چالش‌ها، که عمدتاً بعد از خروج تعداد زیادی از سربازان ایتلاف بین‌المللی در سال ۲۰۱۴ شدت گرفت، اندکس بین‌المللی آزادی مطبوعات، در سال ۲۰۱۹، افغانستان را در جایگاه ۱۲۱ در بین ۱۸۰ کشور قرار داده است که این خود افغانستان را پیش‌تاز‌تر از تمام همسایه‌ها و بالاتر از بزرگ‌ترین دموکراسی‌های منطقه (هندوستان و قزاقستان) قرار می‌دهد. کشوری که قبل از سال ۲۰۰۱ صرف دارای یک رادیو و یک نشریه چاپی، آن هم جهت تبلیغ به نفع رژیم وقت بود، فعلاً دارای حدوداً ۱۰۰۰ نشریه چاپی و استیشن تلویزیونی و رادیویی است. با وجود تهدیدات تروریستی و حملات هدف‌مند بالای خبرنگاران افغان، پیشرفت در عرصه‌ی رسانه‌ها در کشور هنوز هم سیر صعودی خود را می‌پیماید.
علاوه بر آن، در سال ۲۰۱۸ افغانستان جایگاه بلندی را در درجه‌بندی جهانی حق دسترسی به اطلاعات، با به دست آوردن ۱۳۹ نمره از ۱۵۰ نمره ممکن (۹۳ فیصد) به خود اختصاص داد. در واقع، این یک دست‌آورد مشترک حکومت افغانستان و همکاران بین‌المللی به حساب می‌آید که در قسمت تحکیم و حفاظت آزادی مطبوعات و آزادی بیان در افغانستان سعی جدی را مبذول داشته‌اند.
مانند سایر نهاد‌های انکشافی نوپای کشور، انکشاف رسانه‌ها و همکاری آن‌ها در خصوص نهادینه‌سازی دموکراسی در کشور، یک کار مستمر تلقی می‌شود. در سال‌های بعدی، جامعه جهانی، خصوصاً ایالات متحده، اروپا، هندوستان و سایر دموکراسی‌های برجسته‌ی جهان، فرصت‌های بسیاری را در اختیار دارند تا با افغانستان کمک کنند که دست‌آورد‌های ۱۸ سال گذشته در خصوص تحکیم دموکراسی را تزیید ببخشند. تمام این موارد در مذاکرات جاری صلح، که در آن خطوط اساسی جناح دولت را حفظ قانون اساسی و حراست از ارزش‌‌های حقوق بشر، به شمول آزادی مطبوعات و آزادی بیان تشکیل می‌دهد، باید مد نظر گرفته شوند.
یادداشت: این مطلب به همکاری کمیته مصونیت خبرنگاران افغان تهیه شده است.