سایه‌ی تاریک کرونا بر دانشجویان
نگاه نو_ در بیست و یکم جدی، نزدیک به پنج ماه قبل از امروز، هنگامی که چین نخستین مرگ ناشی از ویروس کرونا در این کشور را اعلام کرد، اکثریت مردم جهان تصور نمی‌کردند که شاید روزی این ویروس به عنوان همه‌گیر جهانی به یک تهدید خیلی جدی بدل شود؛ اکنون اما بر اساس آخرین آمار از آغاز شیوع این ویروس تا حالا نزدیک به شش میلیون انسان در سراسر جهان به آن مبتلا شده‌اند و از این میان نزدیک به چهارصد هزار تن جان باخته‌اند. شمار زیادی از کشورهای جهان به هدف جلوگیری از شیوع این ویروس چرخه‌ی تمام فعالیت‌های غیر صحی به شمول فعالیت‌های آموزشی حضوری را که در شیوع ویروس کرونا می‌تواند کمک‌کننده باشد، متوقف کرده و برای مصونیت صحی قرنطین خانه‌گی اعلام کرده‌اند. در حالی که دروازه‌های دانشگاه‌های جهان برای آموزش حضوری به روی دانشجویان بسته هستند اما در کشورهای توسعه‌یافته دانشجویان با استفاده از خدمات آموزشی از راه دور (آنلاین) به آموزش‌شان بدون هیچ سکته‌گی‌ای ادامه می‌دهند. این گزینه‌ی بدیل آموزشی برای دانشجویان در کشورهای در حال توسعه مثل افغانستان اما چگونه است؟
- تعطیلی دانشگاه‌های افغانستان
در حالی‌که دانشجویان دانشگاه‌های افغانستان در ختم تعطیلات زمستانی‌شان چشم به گشایش دروازه‌های دانشگاه‌ها و آغاز سمستر بهاری‌شان در سال تحصیلی ۱۳۹۹خورشیدی دوخته بودند، حکومت افغانستان اما در اواخر حوت سال گذشته تمام نهادهای آموزشی دولتی و غیردولتی به شمول دانشگاه‌ها، مکاتب، و مراکز آموزشی را تا سی‌ام حمل سال جاری تعطیل اعلام کرد. تعطیلی‌ای که بعد از گذشت نزدیک به یک‌ونیم ماه میعاد تعیین‌شده هنوز پابرجاست و روشن نیست چه زمانی پایان خواهد یافت اما سیر صعودی شیوع ویروس کرونا در افغانستان هرگونه خوش‌بینی را در مورد گشایش دوباره‌ی دروازه‌های دانشگاه‌های به روی دانشجویان در آینده‌ی نزدیک، از بین می‌برَد.
- طرح آموزش از راه دور (آنلاین) برای دانشگاه‌های افغانستان
با اعلام تعطیلی دانشگاه‌ها از سوی حکومت، شمار اندکی از دانشگاه‌های غیردولتی طرح بدیل آموزش از راه دور (آنلاین) را به صورت فوری روی دست گرفتند. دانشگاه امریکایی افغانستان یکی از این دانشگاه‌ها بود که آموزش از راه دور (آنلاین) را با استفاده از نرم‌افزاری به نام «Canvas» که پیش‌تر نیز در این دانشگاه توسط دانشجویان مورد استفاده قرار می‌گرفت، آغاز کرد. دیوید سدنی، رییس این دانشگاه، می‌گوید که تمام دانشجویان برای استفاده از این نرم‌افزار بسته‌های انترنتی را از سوی دانشگاه به صورت ماهوار دریافت می‌کنند. این نرم‌افزار توسط اکثریت دانشگاه‌های جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد و زمینه‌ی برگزاری کنفرانس‌های تصویری و صوتی، شریک‌سازی مواد درسی، تعیین کارخانه‌گی و بارگذاری و ارزیابی آن، و اخذ آزمون را به صورت شفاف را برای دانشجویان و آموزگاران فراهم می‌سازد؛ اما دست‌رسی به این نرم‌افزار رایگان نیست و دانشگاه‌ها برای استفاده از آن باید هزینهی مالی بپردازند؛ هزینه‌ای که بر شانه‌های اکثریت دانشگاه‌های افغانستان سنگینی می‌کند. به همین دلیل شماری از دانشگاه‌های غیردولتی از شبکه‌های اجتماعی مثل تلگرام و واتس‌اپ برای اشتراک‌گذاری مواد درسی با دانشجویان‌شان استفاده می‌کنند؛ شبکه‌هایی که برای استفاده به منظور آموزش مناسب و منظم نیست.
فیروز سروری، دانشجوی رشته‌ی کمپیوتر در یکی از دانشگاه‌های غیردولتی در کابل، می‌گوید، «ما برای هر مضمون درسی یک گروه در تلگرام داریم که در آن مواد درسی بارگذاری می‌شود، اما به نظر من استفاده از این شبکه‌های اجتماعی برای آموزش مناسب نیست چون هیچ چیزی منظم نیست.» وزارت تحصیلات عالی کشور بعد از گذشت یک‌ونیم ماه از آغاز تعطیلی‌های دانشگاه‌ها نرم‌افزاری را به نام سیستم مدیریت آموزشی تحصیلات عالی «Higher Education Learning Management System» یا «HELMS» افتتاح و معرفی کرد. عبدالتواب بالاکرزی، معین و سرپرست وزارت تحصیلات عالی کشور، این نرم‌افزار را برای دانشگاه‌های کشور مفید و مؤثر می‌داند و می‌گوید که با دانشجویان و استادان می‌توانند با نمبرهای شناسایی مشخص‌شده‌ی‌شان به این نرم‌افزاز و امکانات اشتراک‌گذاری مواد درسی در آن دست‌رسی پیدا کنند. اکثریت دانشجویان و استادان اما به دلیل ناآشنایی با این نرم‌افزار نتوانسته‌اند از آن به گونه‌ی کامل و مؤثر استفاده کنند. علی‌سینا دوستی، دانشجوی رشته‌ی روان‌شناسی در دانشگاه کابل می‌گوید، «ما در آن‌جا یک حساب داریم اما نمی‌دانیم چگونه از آن استفاده کنیم. برای هر صنف در آن‌جا یک صفحه‌ی جداگانه است و اما از وجود مواد درسی در آن خبری نیست. مدتی بعد حساب کاربری ما از سیستم حذف شد و دیگر از آن استفاده نکرده‌ام.» ناآشنایی دانشجویان و استادان با پدیده‌ی آموزش از راه دور (آنلاین) و نبود یک سیستم مؤثر تنها چالش موجود برای آموزش در افغانستان نیست. بهای بالا و اما کیفیت پایین خدمات انترنتی در کشور یکی از چالش‌های عمده است.
- بهای بالا و کیفیت پایین خدمات انترنتی در کشور
در حال حاضر چهار شبکه‌ی مخابراتی خصوصی و یک شبکه‌ی مخابراتی دولتی در افغانستان فعالیت دارند که خدمات انترنی از طریق دستگاه‌های تلفن همراه را برای مشتری‌های خویش در گوشه‌های مختلف کشور فراهم می‌سازد. با وجودی که همه‌ی این شبکه‌های مخابراتی ادعای فراهم‌سازی خدمات انترنتی نسل سوم(۳G) و شماری از آنان نسل چهارم ( (۴Gرا می‌کنند اما شهروندان همواره از کیفیت پایین انترنتی شاکی بوده‌اند. کیفیت پایین خدمات انترنتی به خصوص در نقاط دور دست کشور چالش جدی برای دانشجویان در زمینه‌ی پیشبرد روند آموزش‌شان از راه دور بوده است. علی مرتضی ایثار، یکی از دانشجویان دانشگاه امریکایی افغانستان که درس‌هایش را از راه دور در ولایت بامیان تعقیب می‌کند، می‌گوید، «برای این که انترنت بهتر برای حضور در کلاس‌های آنلاین دانشگاهم داشته باشم تصمیم گرفتم تا هر روز به کوه بالا شوم. انجام این کار برای من بسیار مشکل است، اما من متعهد هستم تا آموزش را به هر نحو ممکن ادامه بدهم.» با وجود کیفیت پایین انترنت اما بهای بلند بسته‌های انترنتی که از سوی شبکه‌های مخابراتی به ویژه شبکه‌های مخابراتی خصوصی فراهم می‌شود، برای شهروندان و به خصوص دانشجویان سنگین تمام می‌شود. با وجودی که وزارت مخابرات و تکنولوژی معلوماتی و وزارت تحصیلات عالی همواره از تلاش‌های شان برای کاهش هزینه انترنت برای دانشجویان سخن گفته‌اند اما تا کنون موفق نشده‌اند.
- فقر ناشی از کرونا چالش دانشجویان دانشگاه‌های غیردولتی برای پرداخت فیس تحصیلی
به دلیل وضع محدودیت‌های گشت‌وگذار و توقف فعالیت‌های غیر ضروری برای عام در کشور به هدف جلوگیری از شیوع ویروس کرونا، شمار زیادی از شهروندان شغل‌های شان‌را از دست داده‌اند و حتا تهیه‌ی مواد اولیه ضروری برای زنده‌ماندن به یک چالش جدی بدل شده است. منابع محدود مالی در خانواده‌ها، آنان را وادار ساخته است تا میان هزینهی خوراک برای زنده‌ماندن و هزینهی تحصیلی فرزندان‌شان، گزینه‌ی نخست را انتخاب کنند و از آموزش فرزندان‌شان دست بکشند. با وجودی که اکثریت دانشگاه‌های خصوصی طرح آموزش از راه دور (آنلاین) را روی دست ندارند و یا اگر دارند هزینهی بالایی را متحمل نمی‌شوند اما هیچ تغییری در مقدار فیس تحصیلی دانشجویان‌شان نیاورده‌اند؛ موردی که دانشجویان این دانشگاه بخاطر آن شاکی‌اند. عظیم امیری، دانشجوی دانشگاه امریکایی افغانستان، می‌گوید، «در کشوری که بیش‌تر از نصف جمعیت آن زیر خط فقر زنده‌گی می‌کند و در شرایط کنونی کم‌تر از ۵۰ افغانی در روز درآمد دارند دانشجویان چگونه بتوانند از عهده‌ی پرداخت فیس تحصیلی بالاتر از ۱۰ هزار افغانی بیرون آیند؟»
- انتظار بی‌پایان دانشجویان برای گشایش دوباره‌ی دروازه‌های دانشگاه‌ها
به دلیل وجود چالش‌های مختلف به شمول چالش‌های عمده‌ی ذکر شده در برابر روند آموزش از راه دور (آنلاین) در افغانستان این روند نمی‌تواند در کشور مؤثر باشد و دانشجویان بی‌صبرانه انتظار می‌کشند تا دانشگاه‌های کشور به زودی برای آموزش حضوری به روی آنان باز شود؛ انتظاری که هنوز روشن نیست چه زمان پایان خواهد یافت. وزارت تحصیلات عالی اما گفته است که روی طرحی کار می‌کند تا درس‌های دانشگاه‌ها به گونه‌ی حضوری آغاز شود ولی این طرح تا هنوز تحت کار بوده و نهایی نشده است. در حالی که شیوع ویروس کرونا به تازه‌گی سیر صعودی‌اش را افغانستان به خصوص کابل سپری می‌کند آغاز فعالیت‌های دانشگاه‌ها زمینه‌ی شیوع بیش‌تر این ویروس را فراهم خواهد ساخت و اگر وزارت تحصیلات عالی درس‌های حضوری را در این شرایط آغاز کند دانشجویان باید میان خطر مرگ و آموزش برای زنده‌گی یکی را انتخاب کنند.