تخریب نسبی آرامگاه سلطان حسین بایقرا در هرات

نگاه نو_ آرامگاه سلطان حسین بایقرا در مجموعه‌ تاریخی مصلا و بین مناره‌های پنج‌گانه هرات قرار دارد که این روزها به دلایل مختلف رو به تخریب گذاشته است.

بر آرامگاه سلطان حسین بایقرا، یک سنگ سیاه مشهور به نام «سنگ هفت قلم» گذاشته شده است؛ سنگی که بنا بر روایت‌های تاریخی، به دستور خودش برای خانه‌ ابدی‌ وی تدارک دیده شده بود. شواهد نشان می‌دهد که هفته‌ی گذشته عده‌ای با استفاده از فرصت، از سقف حفاظ سیمی آرامگاه گذشته‌‌اند. چند ردیف خشت‌های جابه‌جا شده و حفره‌ای نسبتاً کوچک در زیر سنگ مرقد سلطان حسین بایقرا دیده می‌شود.

هنوز علت این قضیه روشن نیست، اما آگاهان فرهنگی، گمانه‌زنی‌های خاص خودشان را در این مورد دارند.

انتقاد تند فرهنگیان از دولت

سلطان حسین بایقرا، پسر امیر منصور پسر بایقرا پسر عمر شیخ پسر تیمور گورکانی معروف به «خاقان منصور» و معزالسلطنه و ابوالغازی آخرین سلطان بزرگ از امرای تیموری که بین ۱۵۰۶–۱۴۷۰ میلادی بر امپراتوری تیموریان فرمانروایی کرد.

آگاهان امور تاریخی، مسوولان دولتی را به دلیل بی‌توجهی به آبده‌های باستانی، به باد انتقاد گرفته‌اند.

دلیل حفاری از دید محمد‌صدیق میر، استاد دانشگاه و آگاه تاریخ، «دست‌برد» به هویت مردم و تاریخ این مرز و بوم است. او می‌افزاید که دولت تا کنون کم‌تر رغبتی به حفظ و بازسازی آبده‌های تاریخی داشته است و همین امر سبب شده که برخی از افراد «مغرض»، به تاریخ هرات «دست‌درازی» کنند.

آخرین و تازه‌ترین بازسازی مرقد سلطان حسین بایقرا در سال ۱۳۸۷ صورت گرفت که شامل خشت‌فرش اطراف مزار و چند نقطه دیگر آن است.

پس از آن، ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات به حفظ این آبده‌ تاریخی گویا کم‌تر رغبتی نشان داده است.

با این همه، حمدالله محب، مشاور امنیت ملی کشور، در سفر به هرات و در دیدار از مجموعه مصلا‌، وعده سپرد که به محض برگشت به کابل، مبلغ ۱۰ میلیون افغانی را از بودجه انکشافی شورای امنیت برای‌ بازسازی این مجموعه تاریخی اختصاص دهد.

افراز پاسگاه امنیتی

انجمن حامیان میراث‌های فرهنگی هرات با انتقاد از دولت، «دست‌درازی» افراد ناشناس به مرقد سلطان حسین بایقرا را بهانه‌ای برای افراز یک پاسگاه امنیتی می‌خواند.

عبدالقیوم وزیری، رییس انجمن حامیان میراث‌های فرهنگی در هرات می‌گوید که دولت باید با افراز یک پاسگاه امنیتی، تصمیم خود را برای حفظ هویت باستانی مردم این خطه نشان دهد.

چند سال پیش یک پاسگاه امنیتی برای حفاظت از مجموعه مصلای هرات ایجاد شده بود، اما با گذشت زمان، پولیس آن را از منطقه جمع کرد.

عبدالاحد ولی‌زاده، سخنگوی فرماندهی پولیس هرات، در پاسخ به تقاضای فرهنگیان برای افراز پاسگاه امنیتی، گره مشکل را در مرکز کشور می‌بیند. او می‌گوید که این تصمیم باید در سطح وزارت داخله کشور گرفته شود و اگر به آنان دستور صادر شود، توانایی افراز پاسگاه امنیتی برای حفاظت از مجموعه مصلا را دارند.

توجه دوامدار به آبده‌های باستانی هرات

در کنار تأمین امنیت، فعالان فرهنگی‌-‌تاریخی، نگاه دیگری هم به قضیه دارند. از دید آنان، مجموعه مصلا و سایر بناهای تاریخی در هرات نیازمند توجه دوامدار است و دولت باید بودجه منظم و مشخصی را برای حفظ بهتر آبده‌های تاریخی مدنظر گیرد؛ خواسته‌ای که ظاهراً دولت توان برآورده کردن آن را ندارد.

زلمی صفا، آمر حفاظت از آبده‌های تاریخی ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات، می‌گوید «امیدوار» است که سازمان فرهنگی حفظ میراث‌های جهانی یا یونسکو، توجهی به آبده‌های تاریخی هرات داشته باشد. او می‌افزاید که با بودجه فعلی ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات، حفظ و بازسازی آبده‌های تاریخی بیش‌تر یک «توهم» است. از سال‌ها به این طرف، مجموعه مصلای هرات مکانی برای زنده‌گی معتادان به مواد مخدر شده است.

این مجموعه در دوره‌های مختلف نگهداری شده است؛ مجموعه‌ای که شاهد زنده ولی بیمار سرگذشت مردم و شهر هرات به شمار می‌رود. حالا اما از مجموعه مصلای هرات، چیزی بیش از پشته‌ی خاک و ‌ستون‌هایی به ارتفاع نیم متر به جای نمانده است.

با تمام این‌ها، چشم فرهنگیان و مردم هرات به عملی کردن وعده‌ی حمدالله محب است.

به باور مردم، اگر این وعده تحقق نیابد، تخریب آبده‌های باستانی ظاهراً تأثیری در تغییر کار و جدی گرفتن محافظت از بناهای تاریخی در نیت و عمل دولت‌مردان ندارد