اهداف پنهانی جرگه‌ها
نگاه نو_ در افغانستان لویه‌جرگه با قدمت تاریخی و جایگاه حقوقی در وثیقه ملی به عنوان عالی‌ترین مظهر اراده مردم جا گرفته است. معمولاً لویه‌جرگه‌ها برای تعدیل و تصویب احکام قانون اساسی، اتخاذ تصمیم در مورد مسایل مربوط به استقلال، حاکمیت ملی، تمامیت ارضی و در حالات اضطرار و فوق‌العاده و هم‌چنان برای محاکمه رییس جمهور برگزار میگردد.
در دو دهه پسین، عرف جرگه‌طلبی بنا شد و رهبران سیاسی برای گریز از مسوولیت‌ها و گذاشتن بار سنگین تصمیم‌گیری‌ها بر دوش تعدادی از مردم، رو به جرگه‌ها آورده و با افزودن اصل مشوره‌گیری به این جرگه‌ها، خواسته تغییر مفهومی به لویه‌جرگه قانونی دهند.
گاهی سران دولت خواسته‌اند مفکوره‌های پنهان و نیت سیاسی خویش را در لایه‌های زیرین جرگه‌ها جا زده و خواسته‌ها را از زبان اعضای این جرگه‌ها فریاد بزنند و به آن صبغه‌ی مردم‌خواهی بدهند.
در دهه اخیر، چند بار لویه‌جرگه مشورتی برگزار شده که بیش‌تر ماهیت تشریفاتی داشته و به فیصله‌ها، مشوره‌ها و نظریات اشتراک‌کننده‌گانِ جرگه‌ها توجهی نشده است. این امر با نادیده‌گیری برآیند نشست‌ها، به جایگاه حقوقی و اعتبار اجتماعی این مجلس بزرگ ملی صدمه وارد کرده است.
نیک می‌دانیم زمانی که زعامت سیاسی از دل انتخابات و آرای پاک مردم بیرون آید و جمهوری اصل نظام در کشور تلقی شود، رییس جمهور یک سلسله صلاحیت‌ها و اختیارات را از جانب مردم کسب کرده و برای قدرت‌نمایی و تصمیم‌گیری‌ها این اختیارات به او واگذار می‌شود که با خردمندی و تدبیر باید اعمال شود و نیازی نباشد تا در پستی و بلندی‌های حکومت‌داری، سیاست‌گذاری و حین برخورد با بُن‌بست‌ها، مردم خود تعیین تکلیف کرده در جرگه‌ها شرکت کنند.
صلح به عنوان یک ارزش، هدف کلان و کل یک مساله، نیاز به مشورت‌ها و شکل‌گیری اجماع ملی داشت که در گذشته با راه‌اندازی جلسات مشوره‌گیری، صلاحیت تصمیمگیری به دولت تفویض شده است. حالا برگزاری جرگه برای دریافت راه حل یک بُنبست جزئی فرا‌راه صلح که چگونه‌گی رهایی چند صد زندانی طالب است، از صلابت و اقتدار جمهوریت کاسته و روحیه لابی‌گری و امتیاز‌طلبی در میز مذاکره با طالبان را قبل از آغاز پروسه گفت‌وگوها پایین می‌آورد.
رییس جمهور افغانستان در حالی شتاب‌زده جرگه مشورتی را برگزار می‌کند که بهتر بود تا کارت ارزشی و پر‌امتیاز را که رهایی زندانیان طالبان بود، قبل از شروع بازی وارد میدان نمی‌کرد و یک جمع کلان طالبان زندانی را مورد عفو آنی قرار نمی‌داد. حالا در بحث رها‌سازی پنجصد زندانی دیگر طالبان نیز دولت با همان تکروی و خود‌اختیاری قبلی می‌تواند تصمیم اتخاذ کند.
جامعه سیاسی و جامعه مدنی افغانستان قبلاً نیز با رهایی چند هزار زندانی طالبان بدون تضمین قوی از آن‌ها موافق نبوده که دولت را با پرسش در مورد قربانی نیرو‌های امنیتی حین دستگیری این زندانیان به چالش کشیده است. حالا که آغاز گفتوگوهای صلح به دلیل رد رهایی نزدیک به پنجصد زندانی طالبان وارد مرحله‌ی بحرانی شده، دولت با فرار از مسوولیت و رفتن به سوی برگزاری لویه‌جرگه، به گره کور صلح پیچیده‌گی و ابهامات دیگر می‌افزاید.
دعوت لویه‌جرگه مشورتی از سوی رییس جمهور غنی به چند دلیل، اقدامی نامعقول و نامناسب به نظر می‌رسد:
- افغانستان هنوز هم در معرض خطر ویروس کرونا قرار دارد و دعوت چند هزار تن برای لویه‌جرگه، باعث گسترش دامنه‌ی بیماری و همه‌گیر شدن آن خواهد شد.
- لویه‌جرگه با هزینه‌ی هنگفت برگزار می‌شود که در این شرایط حساس کرونایی و اوضاع آشفته اقتصادی، دولت توجه به حمایت از قشر فقیر و نادار داشته و دستگیری گرسنه‌گان بهتر از جرگه‌هایی است که مشوره‌های آن بار الزامی و اجرایی برای حکومت نداشته باشد.
- رهبران سیاسی و مسوولان امور صلح می‌توانند با کنش‌گران سیاسی، فعالان مدنی، زنان و نخبه‌گان جامعه در تشریفات پایینتر از لویه‌جرگه، نشست‌های مشورتی پیرامون مسایل داشته باشند.
- لویه‌جرگه‌ها از اتوریته‌ی مردمی و سیاسی برخوردار بوده که باید در مسایل ارزشمند و کلان کشوری که نظام و سرنوشت ملتها در خطر باشد، برگزار شوند. پس بهتر است جرگه در فرصتی مناسب، پس از گفتوگوهای نفسگیر با طالبان، برای تأیید یا رد فیصله‌های دو سوی گفت‌وگو‌کننده دعوت شود.
- زمانی که مساله رهایی و عدم رهایی پنجصد زندانی طالب را واگذار به جرگه کنیم، در واقع باخت در آزمون تصمیمگیری، قاطعیت و صلابت حوزه جمهوری است و شک در اجرایی شدن نتیجه گفت‌وگو ایجاد میگردد.
- دیورند به عنوان یک معضل تاریخی میان افغانستان و پاکستان در صد سال گذشته وارد اجندای نظرخواهی در جرگه‌های ملی نشده که چند نسل تاوان این کشیدهگی‌های مرزی را می‌پردازند. دیورند بهانهای کلان برای ناامن‌سازی افغانستان از سوی پاکستان بوده و این کشور را واداشته تا افغانستان را عمق استراتژیک خویش برگزیند و با مداخله صریح و آشکار جانب افغانستان را به ختم این مشکل و شکایت مرزی به سازمان ملل متحد تشویق کند.
در چند سال اخیر، ارتش پاکستان به خاک افغانستان موشک‌پراگنی دارد و اخیراًَ حملات توپ‌خانهای نظامیان این کشور از سر گرفته شده و از مردم ملکی افغانستان قربانی میگیرد.
طرح غافلگیرانهی دولت برای دعوت از جرگه مشورتی صلح، نگرانی‌ها را در جامعه بالا برده که سفر اخیر زلمی خلیلزاد، فرستاده ویژه امریکا برای صلح افغانستان، ممکن با هشدار‌ها و تصامیم قبلی امریکاییها نسبت به سرنوشت سیاسی افغانستان به همراه بوده است که رهبری حکومت با سراسیمه‌گی در پی برگزاری لویه‌جرگه با آجندای رهایی زندانیان شده است. احتمال میرود که موارد دیگر نیز به آجندای لویه‌جرگه افزوده و دوام قدرت پنج‌ساله حکومت نیز از درون فیصله‌های این جرگه بیرون کشیده شود.
گمانه‌زنی‌ها در مورد روی کار آمدن اداره موقت، نتیجه زودهنگام صلح با طالبان برای منفعت کمپ انتخاباتی ترمپ در امریکا و کنار زدن رهبری فعلی در جامعه وجود دارد که با لویه‌جرگه‌طلبی، تردید‌ها و احتمالات نزدیک به واقعیت، برجستهتر شده است.