ذخایر دالری بانک مرکزی قبل از سقوط کابل تمام شده بود
نویسنده: جان اودانیل و روپام جین
منبع: رویترز
گزارشهای تهیهشده برای حامیان بینالمللی افغانستان نشان میدهد که بانک مرکزی در جریان هفتههای پیش از تسلط طالبان، بیشتر ذخایر ارزی دالری/دلاری خود را کاهش داده و سبب تشدید بحران اقتصادی کنونی شده است.
خلاصه گزارش دو صفحهای محرمانه که در اوایل ماه جاری توسط مقامات بلندرتبه اقتصاد بینالمللی برای نهادهایی چون بانک جهانی و صندوق بینالمللی پول نوشته شده، بیانگر کمبود شدید نقدینهگی پیش از تسلط طالبان بر کابل است.
در این گزارش، بر چگونهگی مدیریت بانک مرکزی در مورد بحران ماههای پیش از تسلط طالبان، از جمله لیلام بیرویه دالر امریکایی و انتقال پول از کابل به نمایندهگیها در ولایات، انتقاد شده است.
در این گزارش که رویترز آن را دیده، آمده است: «ذخایر ارزی پول خارجی در خزانه بانک مرکزی در کابل تمام شده است. بانک مرکزی نمیتواند درخواستهای نقدی را اجرا کند.»
گزارش میافزاید: «بزرگترین عامل این مشکل، سوءمدیریت در بانک مرکزی پیش از تسلط طالبان است.»
شاهمحمد محرابی، رییس کمیته بررسی داخلی که پیش از روی کار آمدن طالبان بر بانک مرکزی نظارت داشت و هماکنون نیز در این پُست حضور دارد، از اقدامات بانک مرکزی دفاع کرد و گفت که این بانک در تلاش بود جلو افزایش پول افغانی [حجم نقدینهگی] را بگیرد.
میزان کمبود پول را میتوان در سرکهای افغانستان به وضوح دید؛ جایی که مردم با وجود اعمال محدودیتهای شدید در مورد برداشتن پول [۲۰۰ دالر و ۲۰ هزار افغانی در هر هفته]، ساعتها در صف میایستند تا پسانداز دالریشان را بگیرند.
حتا پیش از فروپاشی نظام مورد حمایت غرب، اقتصاد [افغانستان] با چالش روبهرو بود؛ اما بازگشت طالبان و توقف ناگهانی میلیاردها دالر از کمکها خارجی، سبب عمیقتر شدن این بحران شده است.
قیمت مواد اساسی، از جمله آرد، در حالی افزایش یافته که کارها متوقف شده است و میلیونها نفر همزمان با نزدیک شدن زمستان در خطر گرسنهگی قرار دارند.
کمکها در حال خشکیدن است
براساس گفتههای سه فردی که از این موضوع آگاهی دارند، بانک مرکزی در گذشته بر محمولههای نقدی ۲۴۹ میلیون دالری متکی بود که تقریباً هر سه ماه یکبار در جعبههای پول بانکنوتهای ۱۰۰ دالری انتقال مییافت و در ذخیرهگاههای بانک مرکزی و ارگ ریاست جمهوری ذخیره میشد.
این میزان از پول در حالی کاهش یافت که قدرتهای خارجی از رویارویی با طالبان که در برابر نیروهای بینالمللی و دولت افغانستان میجنگیدند، کنار کشیدند. در این میان هزاران نفر جان باختند که بیشتر آنان غیرنظامیان بودند.
بانک مرکزی که به دلیل توزیع کمکهای کشورهایی چون ایالات متحده، نقش مهمی را در افغانستان بازی میکرد، روز چهارشنبه اعلام کرد که طرحی را برای تأمین نیازهای ارزی این کشور نهایی کرده است. با این حال، هیچ جزییاتی در این مورد ارایه نشده است.
محدودیتهای سخت ارزی سبب میشود که طالبان در راستای رفع نیازهای اساسی، از جمله پرداخت بل صرفیه برق یا پرداخت معاش کارمندان دولت که از ماهها به اینسو پرداخت نشده است، با مشکل روبهرو شوند.
منجمد شدن حدود نُه میلیارد دالر از ذخایر بیرونمرزی افغانستان به محض تسلط طالبان بر کابل، سبب شد که بانک مرکزی تنها پول نقد [دالری] را در خزانههایش نگهدارد.
براساس این گزارش، بانک مرکزی ۱.۵ میلیارد دالر ارز خارجی را از یکم جون تا پانزدهم آگست لیلام کرد که به گفته [نویسندهگان] گزارش، «بسیار بالا بود.»
این گزارش میافزاید: «بانک مرکزی تا پانزدهم آگست به گونه قابل توجهی ۷۰۰ میلیون دالر و ۵۰ میلیارد افغانی [معادل ۵۶۹ میلیون دالر] از بانکهای تجارتی بدهکار بود.»
محرابی، مقام ارشد بانک مرکزی، گفت که هرچند ۱.۵ میلیارد دالر لیلام شده بود؛ اما مبلغ فروش واقعی ۷۱۴ میلیون دالر بود.
او افزود که بانک مرکزی روند «لیلام ارز خارجیاش را به دلیل کاهش استهلاک آن و همچنان کاهش تورم پولی ادامه داده است.»
از دست رفتن پول؟
این گزارش همچنان تصمیم بانک مرکزی مبنی بر انتقال بخشی از ذخایرش به نمایندهگیهای ولایات را زیر سوال برده است؛ زیرا همزمان با پیشروی جنگجویان طالبان در سراسر کشور از اواخر ۲۰۲۰، این ذخایر در معرض خطر قرار داشته است.
این مکتوب نشان میدهد که در پایان سال ۲۰۲۰ میلادی حدود ۲۰۲ میلیون دالر در این نمایندهگیها نگهداری میشد؛ در حالی که این میزان در سال ۲۰۱۹ میلادی ۱۲.۹ میلیون دالر بود و در جریان سقوط ولایتها به دست طالبان، پول نقد نیز در این میان جابهجا نشده است [از ولایات به مرکز و از مرکز و ولایات انتقال نیافته است].
در این گزارش آمده است: «گزارشها میرساند که مقداری از پول در برخی از نمایندهگیهای ولایات گم (سرقت) شده است.»
محرابی گفت که بانک مرکزی در حال تحقیق روی پول سرقتشده در سه نمایندهگی خود است، هرچند این کار از سوی طالبان صورت نگرفته است. او اما در این مورد جزییات بیشتری ارایه نکرد.
اجمل احمدی، رییس پیشین بانک مرکزی، که کابل را یک روز پس از سقوط آن ترک کرد، به ایمیلها و دیگر پیامها در مورد اقدامات خودش و بانک مرکزی طی ماههای پیش از برگشت طالبان به قدرت، پاسخ نداد.
احمدی در هفتههای اخیر در توییترش گفت که همه تلاشها را برای مدیریت اوضاع انجام داده است و هرگونه کمبود پول نقد را تقصیر منجمد کردن داراییهای بانک مرکزی در خارج از کشور میداند.
او در اظهاراتش همچنان گفت که بانک مرکزی اقتصاد را پیش از سقوط کابل به خوبی مدیریت کرده بود و از ترک کردن کارمندانش احساس بدی میکرد؛ اما از عدم مصونیت خود هراس داشت. وی گفته که هیچ پولی از هیچ حساب ذخیرهشده در بانک دزدیده نشده است.