نگرانی و رویکرد هند در قبال توافق صلح افغانستان

نگاه نو_ جاوید احمد در یادداشتی که وب‌سایت شورای آتلانتیک آن را منتشر کرد، نوشت: اکنون به نظر می‌رسد که آمریکا در تلاش است نگرانی‌های هند را رفع کند. زلمای خلیل زاد، مذاکره‌کننده ارشد آمریکا، در دیدار اخیر خود از دهلی‌نو از مقامات هند خواست تا نگرانی‌های خود در زمینه تروریسم را مستقیماً به بحث بگذارند و با طالبان گفتگوی سیاسی برگزار کنند.

باوجود صدور بیانیه‌های عمومی مثبت، اما بسیاری از سیاستمداران هند توافق آمریکا – طالبان را از دریچه راهبرد خویش نگریسته و سناریوی عدم توافق با طالبان را بر این توافق ترجیح می‌دهند، توافقی که به‌ویژه با توجه به نقش مبهم و غیر مشخص اسلام‌آباد در آن، به نفع پاکستان است. اگرچه ممکن است هند درخواست آمریکا برای ایجاد کانال سیاسی مستقیم با طالبان را مدنظر قرار دهد، اما چنین تلاشی به چند دلیل احتمالاً به‌جایی نخواهد رسید.

نخست آنکه به‌عنوان بزرگ‌ترین کمک‌کننده منطقه به افغانستان، هند نمی‌تواند مشارکت چندلایه و قوی خود با دولت افغانستان را به مخاطره بیندازد و به برقراری روابط سیاسی با طالبان بپردازد. درعین‌حال که دهلی‌نو برای گفتگو با طالبان علاقه نشان می‌دهد، اما این گفتگو به‌صورت رسمی نخواهد بود و احتمالاً بی‌سروصدا انجام خواهد گرفت.

دوم آنکه، تعریف دهلی از «تروریسم» ظاهراً با تعریف ارائه‌شده در توافق آمریکا – طالبان تفاوت قابل‌توجهی دارد. نگرانی‌های تروریستی هند، عمدتاً با پاکستان مرتبط است و مستقیماً به طالبان مربوط نیست. ازاین‌رو، علیرغم حضور عناصر ضد هند در میان مقامات طالبان، تعامل هند با این گروه در هر سطحی موجب کاهش نگرانی‌های هند درباره خطر پاکستان نخواهد شد.

به‌هرحال در محاسبات دهلی‌نو، هند از تعامل با شورشیان چیزی به دست نخواهد آورد که دستیابی به آن از طریق روابط با شرکای موجود در داخل و خارج دولت افغانستان ممکن نباشد. بی‌شک، هند برای حفظ منافع و نیروهای خود در افغانستان، نیازمند ضمانت‌های امنیتی است، اما طالبان در موقعیتی نیست که نگرانی‌های تروریستی هند را برطرف کند.

علاوه بر این، حتی اگر دهلی‌نو به دنبال گفتگوی سیاسی با طالبان باشد، چگونگی این تعامل مشخص نیست. همچنین، هند از طریق مأموریت دیپلماتیکی در کابل، همکاری قدیمی دو دهه‌ای خود با افغانستان را به‌شدت به‌صورت دوجانبه دنبال کرده است؛ اما اگر دهلی به ایجاد کانالی سیاسی با طالبان مصمم شود، هند باید نماینده ویژه‌ای برای رهبری تعامل محدود با این شورشیان تعیین کند.

از سوی دیگر، درعین‌حال که توافق آمریکا – طالبان، طالبان را به «ممانعت از هر نوع گروه یا فرد، ازجمله القاعده، در استفاده از خاک افغانستان برای تهدید امنیت آمریکا و متحدان آن ملزم می‌دارد»، اما به متحدان آمریکا در این توافق اشاره‌ای نشده و معلوم نیست که این بند، هند را هم شامل شود یا نه؟ گذشته از این، ضمانت‌های ضد تروریستی مقرر در این توافق، هیچ گروه، یا عنصر طالبان را ضد-هند قلمداد نکرده است.

صرف‌نظر از افغانستان، این توافق به نقش طالبان درتهدیدهای مربوط به القاعده در منطقه و ازجمله در هند اشاره‌ای نکرده است. به‌عنوان‌مثال، درحالی‌که القاعده شبه‌جزیره هند، قابلیت‌های عملیاتی خود در داخل هند را افزایش داده است، این گروه در میان طالبان نیز دارای تعداد قابل‌توجهی جنگجو و مربی است.

ازاین‌رو، تهدید ناشی از القاعده شبه‌جزیره هند و مبلغان ایدئولوژیک آن برای هند مهم است؛ چراکه دهلی‌نو به جذابیت فزاینده القاعده شبه‌جزیره هند، نفوذ ایدئولوژیکی این گروه و قابلیت‌های عملیاتی آن پی برده است.

از همه مهم‌تر، رهبران هند درباره نگرانی از خطر وهابیت حق‌دارند – چراکه ایدئولوژی آن به آهستگی در میان بیش از 200 میلیون جمعیت مسلمان هند، ازجمله کشمیر، ریشه دوانده است. بااین‌وجود، اگرچه مسلمانان هند تابه‌حال عموماً در برابر وسوسه‌های ایدئولوژیکی وهابیت مقاومت کرده‌اند، اما اخیراً تعداد مساجد و مدارس سلفی- وهابی این کشور رشد قابل‌توجهی داشته است. برای سیاستمداران هند، این تهدید به همراه خطر بنیادگرایی داخلی بسیار مهم جلوه می‌کند – به‌ویژه در بحبوحه تنش‌های جاری در خصوص ملی‌گرایی مذهبی که گروهایی نظیر القاعده می‌توانند از آن بهره‌برداری کنند.

سوم آنکه، اگرچه دهلی‌نو در افغانستان سیاست‌های متعددی دنبال کرده است، اما نگرانی‌های ایدئولوژیکی و حتی اقتصادی، مخرب همه آن سیاست‌ها نبوده است، بلکه سیاست‌های هند در افغانستان اساساً و پیوسته بر تضمین نوعی توازن بین افغانستان و پاکستان متمرکز بوده است. اساساً، دستیابی دهلی‌نو به این توازن مستلزم آن است که پاکستان از نقش خود در گفتگوهای صلح افغانستان سوءاستفاده نکند و منافع سیاسی، امنیتی و توسعه‌ای هند در افغانستان را تضعیف نسازد. به همین خاطر، دهلی‌نو با دولت افغانستان هماهنگی نزدیکی برقرار کرده و از مواضع آن در فعالیت‌های صلح حمایت می‌کند؛ بنابراین هرگونه گفتگوی هند با طالبان بی‌نتیجه خواهد بود، مگر اینکه دهلی‌نو موضع سیاسی فعلی خود در قبال دولت افغانستان را تغییر دهد و خلاف شرکای افغانی خود عمل کند.
هند در گام بعدی خود در فعالیت‌های صلح افغانستان احتمالاً یک تماشاچی باقی نخواهد ماند و به تغییرات خاصی در سیاست خود مبادرت خواهد کرد. این تغییرات سیاسی احتمالاً شامل درخواست آتش‌بس انسان دوستانه، شفافیت نقش پاکستان در این فرآیند صلح و تلاش برای ایفای نقش ناظر در مذاکرات درون افغان خواهد بود.