نگاهی گذرا به تاریخ «سینمای افغانستان»
در این گزارش به تاریخ سینمای افغانستان و کارگردان های مشهور این کشور پرداخته شده است.
نگاه نو_ به گزارش آی فیلم ۲، سینمای افغانستان طی سال های اخیر فراز و نشیب بسیار داشته که متاثر از اوضاع داخلی و خارجی و همچنین موضوع جنگ که درون مایه بیشتر فلم های دهه اخیر بوده است ، می باشد.
تصور بیشتر مردم بر این است که سینمای افغانستان بسیار جوان است و آغاز این راه با فلم «هفت سوار» بوده که در واقع اینطور نیست. اولین فلم سینمای افغانستان به نام «عشق و دوستی»، با کمک هندی ها زمانی ساخته شد که کشور پاکستان وجود نداشت و این نشان می دهد که سینمای افغانستان بیش از نیم قرن قدمت دارد.
با این حال در سال ۱۹۶۵ میلادی بود که صنعت سینمای افغانستان به طور رسمی به وجود آمد. برای ترسیم تصویر واقعی از سینمای افغانستان بهتر است آنرا قدم به قدم بررسی کنیم:
آغاز سینمای افغانستان
مردم در این دوره بیشتر با فلم های خارجی و به خصوص فلم های هندی آشنا شده و ابراز علاقه مندی نمودند. از سویی فلم های ساخته شده در افغانستان به دلیل وجود ضعف های تخنیکی کمتر توسط مردم تایید می شدند اما با این وجود گروهی همچنان به ساخت فلم ادامه دادند. برخی از فلم هایی که در این دوره ساخته شدند عبارتند از : «اندرز مادر»، «غلام عشق» ، «رابعه بلخی» و «مزرعه سبز».
دوره عمده سینمای افغانستان
در این دوره سینماگران افغانستان موفق شدند توجه مردم را که تا آن زمان علاقه ای به فلم های وطنی نداشتند جلب کنند و این امر قدم بزرگی برای سینمای افغانستان بود. فلم های «اختر ریشخند» ، «مجسمه ها می خندند»، «جنایت کاران»، «گناه» و «مردا ره قول است» از معروفترین فلم های این دوره بودند که مورد توجه مردم قرار گرفتند.
فضای حاکم بر فلم سازی افغانستان
افغانستان همواره درگیر بحران های سیاسی و هجوم بیگانه ها بوده و از آن تاثیر بسیار پذیرفته به طوری که این امر به تنهایی به یک قانون نانوشته برای ساخت فلم در افغانستان درآمده است، فلم هایی که وسیله تبلیغ سیاست مداران گردید و از سینما به عنوان ابزاری برای تبلیغ سیاست خود استفاده کردند.
فلم هایی چون «شکست محاصره» ، «سفر» و «صبور سرباز« از این جمله آثاری است که بازتاب فضای سیاسی آن دوره بودند.
هنر مندان تحصیل کرده
علاقه به ساخت فلم و ایفای نقش در فلم ها باعث شد تعداد بسیاری از علاقه مندان برای تحصیل و آموختن هنر های سینمایی به خارج از کشور بروند و در زمینه های مختلف مثل کارگردانی، بازیگری و دیگر امور مربوط به سینما تخصص کسب کنند اما با شروع جنگ و مهاجرت اغلب این سینماگران موفق نشدند در داخل کشور کار کنند و متاسفانه از تجربه این افراد استفاده نشد.
سینمای افغانستان در کشورهای دیگر
سینماگران افغانستانی که در خارج از افغانستان مصروف تولید فلم هستند با اینکه از امکانات تخنیکی حرفوی برخوردارند اما اثری از هنر و اندیشه در این فلم ها دیده نمی شود چرا که قصد تهیه کنندگان بیشتر اهداف تجاری است.
«شیر آقا و شیرین گل»، «عشق و پیری»، «در سرزمین بیگانه»، «هجرت» ، «بولت»، «پناه» و… از جمله فلم هایی هستندکه در اروپا و هندوستان ساخته شده اند و فقط اهداف تجاری داشته اند.
سینماهای کابل در گذر زمان
سینماهای افغانستان اغلب شامل یک طبقه کامل و یک و نیم طبقه دیگر بودند. بعضی از این سینماها شامل چند اتاق دارای پرده و حفاظ بودند که قسمت فامیلی نامیده میشد و از سایر بخش ها گران تر بود.
چوکی ها در ابتدا چوبی بودند که بعد از مدتی چوکی هایی با روکش چرم رواج یافتند و ظاهر سینما بسیار متفاوت تر از گذشته شد.
درگذشته ماموران در ورودی سینماها مردم را تلاشی نموده و از ورود اسلحه ، مواد آتش زا ، سیگرت و… جلوگیری می کردند و سپس هر کس براساس نمبر چوکی اش می نشست.
پیش از آغاز فلم، موسیقی هایی از آوازخوان های محبوب کشور همانند «مرحوم ساربان» ، «احمد ظاهر» و … در سالن نشر می شد. بین فلم ها نیز وقفه پانزده دقیقه ای یا شاید هم بیشتر، برای تهیه مواد خوراکه از دوکان های کوچک داخل سینما رایج بوده است. و پس از آن دوباره فلم ادامه پیدا می کرد.
در برخی از سینماها همانند سینما «آریانا» ، «پارک»و «کابل ننداری» مردان فقط با کورتی و پطلون مرتب اجازه ورود داشتند و افرادی نیز پیش روی سینماها با اجاره دادن این لباس ها درآمدزایی داشتند.
فلم های امریکایی و اروپایی در ایران دوبله می شدند اما فلم های هندی با زبان اصلی و فلم های ترکی با زیر نویس دری به نمایش درمی آمدند .
در آن زمان در سینما های افغانستان بیشتر فلم های هندی به نمایش در می آمد که بسیار مورد توجه مردم بود و بازیگران هندی مثل: «آمیتاب بچن»، «درمندر»، «جیتندر» و … در افغانستان طرفداران بسیاری داشتند.
همچنین فلم های ایرانی هم بعد از فلم های هندی بسیار محبوب بودند.
فلم های امریکایی هم طرفداران خود را داشت و مردم این فلم ها را بر ساخته های اروپا ترجیح می دادند.
«به خاطر یک مشت دالر»، «خوب ، بد ، زشت»، «دیروز امروز فردا» ، «بر باد رفته»، «دوازده مرد خبیث» و «رقص خون آشام ها» از فلم هایی بودند که در آن زمان محوبیت داشتند.
کارگردان های سینما در افغانستان
«انجنیر لطیف احمدی»، «برمک» و «عتیق رحیمی» را می توان از جمله مشهور ترین کارگردانان افغانستان به حساب آورد.
«انجنیر لطیف احمدی» به خاطر فلم «گناه وحماسه ی عشق» در افغانستان به شهرت رسید و بعد ها مدیر افغان فلم شد. وی پس از آغاز دوره طالبان به خارج از کشور رفت و فلم های «شیر آقا و شیرین گل» و «عشق پیری» را ساخت .
فلم های اخیر وی مانند «سنگ سار» بیشتر جنبه تجاری دارد و کیفیت آثار قبلی او را ندارد. فلم های دیگر وی عبارتند از: «فرار»، «صبور سرباز»، «پرنده های مهاجر»، «حماسه عشق» و «مزرعه سبز».
«عبدالواحد نظری» در سال ۱۳۳۲ خورشیدی در شهر قندهار به دنیا آمد، برای تحصیلات عالی در رشته کارگردانی سینما و تلویزیون به کشور بلغاریا رفت و در سال ۱۳۶۱ خورشیدی با اخذ دیپلوم معادل به دکتورا به افغانستان بازگشت. در میان سال های ۱۳۶۲- ۱۳۶۸ خورشیدی عضویت هیئت رئیسه اتحادیه هنرمندان را کسب نمود و در عین حال رییس “افغان فلم” بود.
عبدالواحد نظری در سال ۱۳۸۵ خورشیدی به صفت رئیس تلویزیون آریانا، بعداً به حیث رئیس تلویزیون شمشاد و فعلاً رئیس عمومی رادیو و تلویزیون ملی افغانستان می باشد.
از جمله فلم های نظری می توان به «لحظه ها»، «آرمان»، «کاغوشچی»، «دلمرپه لور»، «افغانستان بدون شوروی ها»، «دکوندی زوی» و«رئیس» اشاره نمود. همچنان اولین تیاتر تلویزیونی و فلم های«گمراه» و «هجرت» نیز از ساخته های واحد نظری است که در دیار هجرت ساخته شده است.
واحد نظری در سال ۱۹۹۸ میلادی لقب «کارمند شایسته فرهنگ افغانستان» و سه جایزه و دیپلوم هنری و مطبوعاتی را کسب کرده است. این هنرمند عضو اتحادیه کارگردانان آلمان می باشد و اولین افغانستانی است که از تصویرش در یک تکت پُستی در هالند استفاده شده است.
همایون مروت کارگردان ۴۱ ساله افغانستانی از سال ۱۹۹۸ در سویدن زندگی می کند. مروت علاوه بر کارگردانی ، بازیگر ، شاعر و آهنگ ساز هم هست . او نخستین نقش خود را در فلم «ذغال سبز» که محصول مشترک افغانستان ، ازبکستان و روسیه است، بازی کرد که تلاش درخور توجهی برای اعتلای سینما در افغانستان بود.
از جمله آثار مروت می توان به فلم های کوتاه «آرزو »و «خواب طلایی» اشاره کرد.
صدیق برمک کارگردان ۴۶ ساله ، از مهم ترین و معروف ترین چهره های سینما در کشور افغانستان و همچنین چهره ای نام آشنا در سطح جهانی به حساب می آید .
بهترین فلم وی «بیگانه» نام دارد . «صدیق برمک» با فلم «اسامه» به شهرت جهانی دست یافت و فلم وی برنده جوایز مهمی از جشنواره های مطرح جهانی و بین المللی گردید. از عوامل موفقیت فلم «اسامه» جدا از ساختار شکنی و مسائل تخنیکی آن، باید به بازاریابی خوب کارگردان ایرانی «محسن مخملباف» اشاره کرد.
فلم «اسامه» دقیقا زمانی اکران شد که افغانستان پس از سقوط طالبان دوباره به مرکز توجه جهانیان تبدیل شد و جهان تشنه دانستن مسائل افغانستان بود.
«برمک» بیشتر بخاطر نوع دیدگاه و آثار متفاوت، مورد توجه قرار گرفته و متاسفانه بیشتر سعی می کند فلم های جشنواره پسند بسازد تا فلم هایی که بیشتر مردم هدف باشند.
از دیگر آثار برمک می توان به فلم کوتاه «دریا و دیوار» اشاره کرد.