بررسی اثر سریالهای ترکی بر پوشش مخاطبان
لباس پوشیدن سابقهای به اندازه حیات انسان دارد و همه افراد به نوعی آن را تجربه میکنند.
نگاه نو_ شکریه امینی، دانشآموخته ژورنالیسم
لباس پوشیدن سابقهای به اندازه حیات انسان دارد و همه افراد به نوعی آن را تجربه میکنند. میتوان آن را نشاندهنده گرایش اعتقادی فرد و وابستهگی وی به فرهنگ خاص دانست که همین پوشش مناسب یکی از امتیازات انسان در مقابل دیگر موجودات به حساب میآید و به همین اساس لباس پوشیدن جزیی از شأن انسانی است. پوشش لباس مبیّن تحولات یک جامعه و در عین حال بیانگر تفاوت های فرهنگی، اعتقادی و اقتصادی است که در میان اقشار جامعه وجود دارد. که در طول تاریخ ما شاهد تغییرات چشمگیر در فرم و مدل لباس هستیم که عوامل چون قوانین اجتماعی، مهاجرت، تحصیلات و پایگاه اقتصادی فرد در آن نقش بارز داشته است در این میان پیدایش رسانهها و تکنولوژی آهنگ این تغییر را سرعت بخشیده است.
یکی از عرصههای مهم رسانهای مانند تلویزیون ساخت سریال با مضامین گوناگون است که جذابیت خاصی برای مخاطبانش دارد، با این وجود به نظر میرسد که اصلیترین دلایل جذابیت این سریالهای بیرونمرزی داشتن موضوعات جذاب، ارائهی مسایل عشقی، عاطفی، خانوادهگی، زرقوبرقدار بودن نوع پوشش بازیگران و داستانهای عشق و عاشقی، رعایت مؤلفههای جذّاب زنان و زنانه بودن موضوعات این سریالها، استفاده از جذابیتهای جنسی و جذابیتهای بصری است.
بیشتر سریالهایی که در تلویزیونهای افغانستان به نمایش گذاشته میشوند، به زبان فارسی دوبله میگردند. از طریق رسانههای ملی و محلی کشورهای فارسیزبان از جمله افغانستان نشر و پخش میشوند که ممکن است هرگونه تاثیر در نگرش و ذهنیت بیننده ایجاد کند، از تغییر سبک پوشش گرفته تا تحولات زیستی.
از چند سال بدینسو، بازار سریالهای ترکی در افغانستان گرم است و هر روز گرمتر میشود. کمتر رسانهی تصویری را شاهدیم که این سریالها از پرده آن پخش نشود. در یک بررسی و مطالعهی کلی محتوایی رسانههای دیداری، چنین بر میآید که در واقع، بیشترین محتوای تلویزیونهای افغانستان را برنامههای تولید شدهی خارجی به ویژه سریالهای ترکی تشکیل میدهد که شبها هزاران خانواده در شهرهای مختلف این کشور پای تلویزیون نشسته و به صورت دستهجمعی این سریالها را دنبال میکنند.
این مقاله برگرفته از پژوهشی زیر عنوان «مطالعهی نقش سریالهای ترکی در سبک پوشش دختران هرات» متمرکز بر دانشآموزان دورهی لیسهی شهر هرات است که بنده برای پایاننامهی تحصیلیام کار کردم.
نتایج پژوهش
در پژوهش عملیای صورت گرفت، از مجموع ۳۸۴ نفر، که در آن حاضر به پاسخگویی شدند، ۶۸ درصد که آمار بلندی است، بین گروه سنین (۱۶-۱۸) میباشند و کمترین آن با (۱۴ تن) با معادل چهار درصد مربوط به افرادی میشوند که سنشان را ذکر نکردند. میزان پاسخدهندهگانی که سریالهای ترکی را از تلویزیون ملی خصوصی تماشا میکنند، از مجموع ۳۸۴ نفر اشتراککنندهگانی که حاضر به پاسخگویی شدند، ۳۵۶ تن، معادل ۹۳ درصد جوابشان مثبت (گزینه بلی) و بقیه یعنی ۲۸ تن، یعنی معادل هفت درصد گزینه «نه» [یعنی سریال ترکی نمیبینم] را انتخاب کردند.
سوالات پژوهش در دو کتگوری جمعیتشناختی و سوالات اصلی تحقیق بر اساس پرسشهای ماتریسی (از گزینهی خیلی زیاد شروع و به خیلی کم پایان مییابد) طراحی گردیده است. پرسشها با این سوال «سریالهای ترکی نشاندهندهی مدل جدید لباس اند» شروع میشود که مطابق آمار به دست آمده، از مجموع ۳۵۶ نفر ۱۴۴ نفر پاسخشان گزینه «خیلی زیاد» است. بر اساس همین فراوانی، میتوان نتیجه گرفت که این سریالها، تنها بُعد سرگرمی ندارد بلکه به مخاطبانشان ارزشها و الگوهای جدید لباس را تبلیغ و نشان میدهند. از آنجایی که مد و مدگرایی در اجتماع امروزی جایگاه نسبتاً تثبیت شدهای دارد، این سریالها با به نمایش گذاشتن الگوها و مدلهای جدید بر رونق بیشتر آن میافزاید. اما تعدادی هم هنوز باور دارند که سریالها نقش چندان تاثیرگذاری در سبک پوشششان نداشته است.
یکی از مؤلفههای مهم در این سریالها سبک پوشش بازیگران آن است که محبوبیت بالایی در میان مخاطبان دارد. به باور دانشآموزان پاسخگو، سبک پوشیدن لباس بازیگران سریالهای ترک، جذّاب است، زیرا بیشترین این پاسخدهندهگان گزینه «خیلی زیاد» را انتخاب کردند که نشاندهنده درصدی بالا است. به باور آنان، این سریالها در کنار دیگر موضوعاتی که از طریق آن به مخاطب ارایه میگردد، سبکهای جالب و جذاب لباس پوشیدن را توسط کرکترهایشان به نمایش میگذارند. همین سریالها باعث شده که میزان زیادی از دختران علاقهمند این پوشش شوند.
میزان خرید لباس ترکی در میان پاسخگویان بر بنیاد گزینههایی که دانشآموزان انتخاب کردند، نشان میدهد که درصدی زیادشان گفتهاند که لباس ترکی را خریداری میکنند. این آمار نشان میدهد که این سریالها باعث رونق یافتن سبک پوشش دختران ترکی در جامعهی افغانی نیز گردیده است. چون دختران نه تنها از سریالها برای سرگرمیشان استفاده میکنند، بلکه در کنار آن، الگو و مدلهای جدید را نیز میآموزند. بر بنیاد نتایج به دست آمده میتوان گفت که فرهنگ لباس مردم ترک در جامعهی ما جایگاهش را تا حدی زیادی باز کرده و یافته است.
یکی از مباحثی که سبب جلب توجه مخاطبان میشود میزان خوشلباس بودن کرکترها است. سریالهای ترکی در این در زمینه یک قدم پیشتر از رقیبانشاناند. همین طور که در هر سریال بازیگران جدید وارد صحنه میشوند، نوع پوشش استفاده شده نیز به سبک خاص، زیبا و ماهرانه مطابق با محتوای سریال طراحی میگردد که بسیاری از بینندهگان دست به تقلید و الگوبرداری از آنها میزنند. به گونهی مثال در یک محدودهی زمانی مشخص، مدل لباس حریم سلطان بیشترین طرفدار را در بین دختران جوان داشت که در محافل و مجالس به سبک این بازیگر نقش مرکزی سریال، خودشان را آراسته و پیراسته میکردند.
از موضوعات جالب توجه دیگر، طرح لباس بازیگران در سریالهای ترکی است. کرکترهای سریالهای ترکی در کنار این که خوشلباساند طرحها و الگوهای جذاب را نیز به نمایش میگذارند. در پاسخ به همین سوال دیده میشود که دختران دانشآموز این موضوع را با انتخاب گزینه خیلی زیاد، تایید کردهاند، در حالی که کمترین پاسخ آن ۱۴درصد را تشکیل میدهد. طراحان به فرمها، قالبهای خاص، تنوع در رنگ و کاربرد در نقوش، بهروزرسانی و نوآوری در لباسهای بازیگران و به نمایش گذاشت آن از طریق سریالها سبب جذب افراد بیشتر میشوند. بر اساس همین پژوهش، میتوان گفت این افراد علاقهی زیادی به هممانندسازی با کرکترهای سریالها دارند.
بیشترین میزان استفاده از مدل لباس بازیگران ترک در میان دختران پاسخدهنده، در محافل و مجالس صورت میگیرد و کمتر کسانی هستند که در خانه نیز به همین سبک، پوشش دارند و پیرو کرکترهای مورد علاقهشان هستند. استفاده از مد لباس بازیگران ترک در محافل، طبق آمار به دست آمده به میزان بالای در بین دختران جوان صورت میگیرد، طوری که ۳۳ درصد از پاسخدهندهگان به این پرسش، گزینه «خیلی زیاد» را حلقه کردهاند. این پاسخ بیان میکند که نوجوانان و جوانان علاقه زیادی به تقلید و الگوبرداری دارند. تنوعطلبی و نوگرایی یکی از خصایص انسانها است، این نیاز از تغییرات اساسی در دوران بلوغ و نوجوانی است که به شکلهای مختلف در نوع رفتار و پوشششان دیده میشود. جامعهشناسان و روانشناسان یکی از دلایل آن را مورد توجه قرار گرفتن از سوی افراد جامعه میدانند. یکی دیگر از دلایل الگوپذیری را با توجه به آمار به دست آمده میتوان گفت که جوانان و نوجوانان روحیهی تاثیرپذیری دارند. این مسأله نشان میدهد که نوجوانان و جوانان دوست دارند در محافل از سوی گروه همسالان و دیگر افراد مورد تایید قرار گیرند، به همین دلیل تلاش دارد با تقلید از الگوهای جدید و متفاوت، خود را بیارایند. کمترین گزینه در پاسخ به این سوال گزینه کم میباشد.
مد و مدگرایی پدیدهای است که در میان همه اقشار جامعه وجود دارد، اما در این میان قشر جوان بیش از دیگران به این موضوع اهمیت میدهد و مدگرا است. یافتههای این پرسش نشان میدهد که پاسخدهندهگان باور دارند لباسهای ترکی مد روز است، ۴۱ درصد این پاسخگویان گزینهی خیلی زیاد را انتخاب کردند. کمترین پاسخ دریافت شده مربوط به گزینه کم میشود. این ارقام نشان میدهد که سریالهای ترکی در کنار دیگر موضوعاتی که به مخاطبان ارائه میکند دریچه خوبی برای تبلیغ فرهنگ و سبک پوشششان در دیگر جوامع به حساب میرود. چنانکه مطابق آمار بالا، این ادعا اثبات میگردد که سریالهای ترکی در جامعه، به نوعی تهاجم فرهنگی به وجود آورده است. پوشش، فرای آن که یک نیاز اساسی مادی بشر شمرده میشود، خواسته یا ناخواسته یک عامل برای نمایش اعتقاد و شخصیت افراد به حساب میآید. در نتیجه میتوان گفت این سریالها، نه تنها در سبک پوشش این افراد تاثیر گذاشته، بلکه در کنار آن به نوعی در شکلگیری شخصیت آنها نیز اثرگذاری خودش را داشته است.
نتیجهگیری
با ورود تلویزیون به افغانستان، شبکهها و برنامههای متنوعی به کانون خانوادهها وارد شد. یکی از مهمترین این برنامهها سریالها بودند. سریالها رفتهرفته مخاطبان خاصشان را یافتند، طوری که زنان به مخاطبان اصلی سریالها بدل شدند. در همین راستا، هدف این پژوهش، بررسی میزان اثرگذاری سریالهای ترکی در سبک پوشش دختران هرات با تطبیق نظریهی یادگیری اجتماعی بود.
نظریه یادگیری اجتماعی از سوی آلبرت بندورا، روانشناس، در کتاب «نظریههای ارتباطات» مطرح شده است. او بیان میدارد: «انسانها بیشترِ آنچه را که برای راهنمایی و عمل در زندهگی نیاز دارند، صرفاً از تجربه و مشاهدهی مستقیم یاد نمیگیرند، بلکه عمدهی آنها به طور غیر مستقیم و به ویژه از طریق رسانههای جمعی آموخته میشود.»
به عبارت دیگر، یادگیری از طریق تعامل میان سه عنصر مهم مشاهده، تقلید و الگوسازی اتفاق میافتد. بر این اساس مخاطبان این سریالها به دلایل گوناگونی به تماشای این سریال روی میآورند. با توجه به این که تعقیب و پیگیری سریالها از سوی مخاطبان از مد و مدگرایی، الگوبرداری و آشنایی درباره سبکهای جدید پوشش زنان سریال گرفته تا پرکردن اوقات بیکاری و گذران وقت و همچون دیگر نیازهایشان را ارضا میکند، باعث شده مخاطب به سریالهای ترکی رو بیاورد و پیگیر شود که ممکن است در بحثهای روزانه و دوستانهشان در مورد آن بپردازند. انسانها ذاتاً خواهان دوست داشتن و دوستداشته شدن از سوی دیگران هستند، دوست دارند مورد توجه همسالان و افراد ماحول خود قرار گیرند و به همین دلیل برای این که در گروه پذیرفته شوند، در واقع این افراد باشخصیت و کرکتر دلخواهشان همذاتپنداری میکنند، بنا بر این به گونهای رفتار میکنند که بازیگر مورد علاقهشان میکند که یکی از مظاهر آن پوشش است، پس از لباس بازیگر خودشان الگوبرداری میکنند. مخاطب با خیالپردازیهای هنگام دیدن سریال خودش را جای او میگذارد، بنا بر این تکرار و تقلید از رفتارهای نقش اول داستان و ایده گرفتن از پوشش او میتواند به هر چه بیشتر نزدیک شدن تجربه مخاطب به سریال کمک کند.
لازم به ذکر است که سریالهای ترکی تا حدی توانستهاند روی افکار و رفتار مخاطبانشان اثر بگذارند، اما نه به صورت کامل آن. بلکه افراد به صورت گزینشی دست به انتخاب و الگوبرداری در سبک پوشششان میزند.