دانشجویان زن در افغانستان: احساس اضطراب در بازگشت به دانشگاه دارم
رعنا در حالی که آماده بازگشت به دانشگاه در قندهار می‌شد، نگران بود.
شش ماه از به دست گرفتن قدرت توسط طالبان گذشته است که زنان را از تحصیلات عالی و کار دور کرد.
روز چهارشنبه (۱۳ بهمن/دلو) برخی از دانشگاه‌های دولتی پس از تعطیلات، درهای خود را به روی دانشجویان دختر و پسر گشودند. این اولین باری بود که زنان از زمان روی کار آمدن طالبان توانستند در کلاس‌ها شرکت کنند اما شمار کمی بازگشتند.
رعنا به می گوید: “بسیار مضطرب بودم، افراد طالبان از ساختمان نگهبانی می‌کردند، اما آنها به ما کاری نداشتند.”
“احساس می‌شد که عادی مثل قبل بود. زنان و مردان در یک کلاس بودند برای اینکه دانشگاه ما کوچک است – پسرها در جلو و ما در عقب کلاس نشسته بودیم.”
اما در دانشگاه‌های دیگر، دانشجویان دختر و پسر از هم جدا شدند.
یک دانشجوی دختر سال سوم در شهر هرات می گوید که به او گفته شده است که تنها چهار ساعت در روز می‌تواند در محوطه دانشگاه باشد، زیرا بقیه وقت به دانشجویان پسر اختصاص دارد.
طالبان از زمان به دست گرفتن قدرت، قوانین سختگیرانه‌ای را در زندگی روزمره مردم وضع کرده اند که بسیاری از آنها برای زنان محدودیت ایجاد کرده است.
افغانستان تنها کشوری در جهان شده است که به طور علنی آموزش را بر اساس جنسیت محدود می‌کند – که تبدیل به یک مساله در مقابل تلاش‌های طالبان برای کسب مشروعیت بین المللی شده است.
دختران از تحصیلات متوسطه منع شدند، وزارت امور زنان منحل شد و در بسیاری از امور زنان اجازه کار ندارند.
به زنان نیز گفته شده که حجاب بپوشند، اگرچه طالبان مانند زمانی که در دهه ۱۹۹۰ بر کشور حکومت می‌کردند، حالا پوشیدن چادر برقع را اجباری نکرده اند.
دولت جدید طالبان می‌گوید که با حق زنان برای تحصیل مخالفتی ندارد.
اما مسئولان آموزش و پرورش گفته اند که آنها خواهان جداسازی کلاس‌ها بر اساس جنسیت و برنامه درسی مبتنی بر اصول اسلامی و اجباری بودن حجاب برای دانش آموزان دختر هستند.
“رویای من این بود که پزشک شوم”
تنها دانشگاه‌های دولتی در شش ولایت/استان گرم‌سیر کشور – لغمان، ننگرهار، قندهار، نیمروز، فراه و هلمند- پس از تعطیلات این هفته کلاس‌های خود را از سر گرفتند.
در مناطق سردسیر، از جمله کابل، انتظار نمی‌رود که مؤسسات تحصیلات عالی تا اواخر فوریه درهای خود را به روی دانشجویان دختر و پسر باز کنند.
هدا، دانشجویی که امیدوار است درس‌های رشته مهندسی عمران خود را در کابل از سر بگیرد، می‌گوید: “پس از چندین ماه نشستن در خانه، این واقعاً یک خبر خوب است. اما می‌دانم که بسیاری از استادان افغانستان را ترک کرده اند.”
بی‌بی‌سی دریافته است که از زمان کنترل طالبان در ماه آگوست گذشته، ۲۲۹ استاد تنها از سه دانشگاه بزرگ در کابل، هرات و بلخ کشور را ترک کرده اند.
در دوره اول حکومت طالبان در سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱، زنان از تحصیل منع شدند.
بنابراین بازگشت دختران این هفته به کلاس‌ها با احتیاط مورد استقبال قرار گرفته است، هر چند قدم اول کوچک را نشان می‌دهد.
در حالی که برخی از دانشگاه‌ها اکنون برای دانشجویان زن که پیش از روی کار آمدن طالبان ثبت نام کرده‌اند باز شده است، آینده آموزش عالی هنوز برای دختران بسیار نامشخص است.
مهوش که ۱۷ سال دارد، اهل ولایت تخار دانش آموز کلاس یازدهم می‌گوید: “رویای من این بود که به دانشگاه بروم و پزشک شوم. حالا که شنیدم طالبان به زنان اجازه می‌دهد به دانشگاه بروند، بسیار امیدوارم که به ما اجازه دهند در دبیرستان و بعد دانشگاه ادامه تحصیل دهیم.”
“واقعا نمی‌توانم خانه ام را ترک کنم”
برخی نیز نگرانند که طالبان ثبت نام زنان را به رشته‌های کمی محدود کند.
یک دانشجوی مهندسی عمران از کابل گفت: شوکه شده وقتی اخیرا شنید که وزیر تحصیلات عالی طالبان می‌گوید دلیلی وجود ندارد که زنان سیاستمدار یا مهندس شوند، چراکه اینها “وظایف مردانه” هستند.
به همین ترتیب، دانشجویان دانشکده هنر دانشگاه کابل به می گویند احساس تردید دارند در اینکه طالبان به زنان اجازه بدهد برای رشته هنر درخواست دهند.
آنجلا غیور، که “مکتب/مدرسه آنلاین هرات” را برای ارائه دوره‌های آموزش از راه دور برای زنان و دختران تأسیس کرده است، نیز در مورد خبر بازگشایی دانشگاه‌ها تردید داشت.
او گفت: “فکر می‌کنم طالبان موضوع‌های شرعی و اسلامی بیشتری را در برنامه درسی بگنجاند. دختران دیگر اجازه ندارند ورزش کنند، آنها باید خود را بیشتر بپوشانند. باورم این است که آموزش طالبان به زنان اجازه نمی‌دهد که خودشان آزادانه انتخاب کنند. و این بزرگترین ترس من است. من واقعاً نگرانم.”
به گفته او “با وجود این چیزها امروز، حتی اگر زنان فارغ التحصیل شوند، نمی‌توانند وارد بازار کار شوند.”
ثریا، فارغ التحصیل دانشگاه هرات، مدرک دارد اما محدودیت‌های فعلی به این معنی است که او نمی‌تواند شغلی پیدا کند.
او می‌گوید: “من واقعاً نمی‌توانم خانه ام را ترک کنم. آنها می‌گویند که زنان نباید کار کنند یا در محیطی کاملاً زنانه کار کنند.”
فشار بین المللی
بازگشایی دانشگاه‌های دولتی پس از آن صورت می‌گیرد که یک هیات طالبان در ماه ژانویه با نمایندگان کشورهای غربی در نروژ گفتگو کردند، در آنجا آنها برای بهبود حقوق زنان به منظور دسترسی به کمک‌های خارجی بیشتر و آزادسازی دارایی‌های افغانستان در خارج تحت فشار قرار گرفتند.
توقف کمک‌ها، بحران انسانی در افغانستان را تشدید کرده است، افغانستان که قبلاً در دهه‌ها جنگ ویران شده است. سازمان ملل می‌گوید که ۹۵ درصد افغان‌ها اکنون دسترسی به غذای کافی ندارند.
یک دانشجوی دانشکده پزشکی در مزارشریف به بی‌بی‌سی گفت که برای او “بازگشت به دانشگاه دیگر اولویت ندارد”.
“ما گرسنگی می‌کشیم. پدرم کارمند دولت پیشین بود و از زمانی که طالبان برگشته او بیکار است و ما غذایی برای خوردن نداریم، بنابراین بدیهی است که پدرم دیگر توان مالی برای تحصیلم را ندارد. من باید کتاب، لباس بخرم … اما ما پول ندارم.”
دیگرانی که ابزار بازگشت را دارند می‌گویند که در مورد پیشرفت واقعی که می‌توان به آن دست یافت، احساس متفاوتی دارند.
یک دانشجو از تخار که قرار است در ۲۷ فبروری به کلاس‌ها برگردد، می‌گوید: “ما زمان زیاد درس خواندن را از دست داده‌ایم و در حالی که خوشحالم که آنها می‌خواهند دانشگاه‌ها دوباره باز شوند، قوانین جدیدی وجود دارد که باید در دانشگاه از آنها پیروی کنیم. مواردی وجود دارد که من در مورد آنها احساس ناراحتی می‌کنم، مانند نیاز به داشتن همراه مرد که مرا به دانشگاه برساند.”
پشتنه درانی، موسس “لرن افغانستان” که مدارس را در کشور اداره می‌کند و به زنان و دختران از راه دور آموزش می‌دهد، پس از تسلط طالبان، تصمیم سختی گرفت که افغانستان را به مقصد آمریکا ترک کند.
او گفت: “احساس می‌شود این حرکت صلح آمیز به نظر می‌رسد و ما باید از آن استقبال کنیم، اما به عنوان یک دختر افغان که به دلیل تعطیلی دانشگاه مجبور به فرار از کشور شدم، احساس ناراحتی هم می‌کنم.
خانم درانی می‌گوید بسیاری از دوستانش که مانند او در موسسات تحصیلات عالی درس می‌خواندند، افغانستان را ترک کرده اند.
حتی اگر دانشگاه‌ها را باز کنند، این کشور افراد خوب زیادی را از دست داده است.”
رعنا، در همین حال، می‌خواهد به تمرکز بر درس‌هایش برگردد، حتی اگر مطمئن نباشد که آینده او و همسالانش چه خواهد شد.
“بسیاری از همکلاسی‌های زن [روز اول درس] حاضر نشدند. اما این امید است که دختران بیشتری در آینده نزدیک احساس امنیت بیشتری کنند تا به دانشگاه بازگردند.”
* برخی از نام‌ها برای محافظت از هویت مصاحبه کنندگان تغییر داده شده است.