بریکس؛ آیا بلوک تازه‌ای برای رقابت با رهبری آمریکا در حال ظهور است؟
شی جین پینگ، رئیسجمهوری چین، توافق بر سر افزایش اعضای گروه بریکس، متشکل از پنج اقتصاد نوظهور جهان، را تصمیمی «تاریخی» توصیف کرده است، اما هنوز مشخص نیست که منافع مشترک این کشورها تا چه حد گسترده است و همخوانی دارد.
آقای شی در سخنان خود خطاب به رهبران حاضر در نشست ژوهانسبورگ، مرکز تجاری آفریقای جنوبی، گفت که گسترش بریکس «باعث تقویت نیرو و فشار برای صلح و توسعه جهانی خواهد شد».
کشورهای عضو بریکس – برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی – غالبا به عنوان وزنه تعادلی در مقابل رهبری غرب بر جهان دیده می‌شوند.
شش کشور جدید که قرار است از ابتدای سال آینده میلادی به بریکس بپیوندند، ایران، آرژانتین، مصر، اتیوپی، عربستان و امارات متحهد عربی هستند.
این چین بود که به شدت برای گسترش این بلوک اقتصادی به عنوان راهکاری برای مقابله با برتری غرب تلاش می‌کرد.
استیو تسانگ، مدیر موسسه چین در دانشگاه سواس لندن، می‌گوید با وجود آن که اعضای بریکس در ظاهر اشتراکات زیادی با هم ندارند، اما رئیس‌جمهور چین تلاش می‌کرد به دیگر اعضای این گروه نشان دهد که همگی به دنبال آینده‌ای مشترک هستند: هیچ یک از آنها نمی‌خواهند در دنیایی زندگی کنند که غربی‌ها در آن دست بالا را دارند.
به گفته پروفسور تسانگ «آنچه چینی‌ها مطرح می‌کنند نوعی نظم جهانی جایگزین است که در آن حکمرانان خودکامه در کشورهای خود احساس امنیت و آرامش داشته باشند».
او می‌گوید: «آنها به دنبال مسیر دیگری برای پیشرفت و توسعه هستند که در آن مجبور نباشند به قید و بندهای قدرت‌های دموکراتیک آمریکایی و اروپایی تن بدهند.»
«ایجاد شراکت»
سیریل رامافوسا، رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی، هنگام اعلام تصمیم بریکس برای پذیرش اعضای جدید، لبخندی حاکی از رضایت بر چهره داشت.
او گفت: «ما برای منافع کشورهای دیگر در ایجاد شراکت با بریکس، ارزش قائل هستیم.»
او در ادامه گفت که با توافق اعضای اصلی درباره شرایط عضویت در بریکس، کشورهای بیشتری در آینده به این گروه ملحق خواهند شد.
اما در این اجلاس بر سر این که چند کشور می‌توانند در این مقطع به بریکس بپیوندند و همین طور درباره سرعت پذیرش عضویت آنها اختلافاتی وجود داشت.
بعد از انتشار خبرهای تایید نشده درباره توافق گروه بریکس برای پذیرش پنج عضو جدید، قرار شد که کنفرانس خبری رهبران بریکس چهارشنبه گذشته (۲۳ اوت) برگزار شود، اما در لحظات آخر لغو شد.
لوئیس ایناسیو لولا داسیلوا، رئیس‌جمهور برزیل، هم چهارشنبه شب در مراسم شام رهبران غایب بود.
ما نمی‌دانیم دلیل غیبت او چه بود، اما او درباره حفظ روابط کشورش با متحدان غربی بسیار حساس است و در نشست ژوهانسبورگ برای عضویت کشورهای جدید موضعی سختگیرانه داشته است.
در آخرین ساعات چهارشنبه شب به خبرنگاران اطلاع داده شد که کنفرانس خبری رهبران بریکس صبح روز پنج‌شنبه (۲۴ اوت) برگزار می‌شود، که آن هم با دو ساعت تاخیر آغاز شد. شواهد حاکی از آن بود که بحث و مذاکرات تا آخرین لحظات در جریان بوده است و ناگهان معلوم شد که یک کشور ششم هم مجوز تایید عضویت در بریکس را دریافت کرده است.
در کنفرانس خبری، رهبران همه کشورهای عضو فرصت داشتند تا واکنش خود را به این اخبار نشان دهند.
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، از بیم بازداشت شدن به دلیل اتهامات مربوط به جنایات جنگی در اوکراین، از طریق ویدیویی از مسکو در این نشست شرکت کرد.
او در سخنانش یک بار دیگر قدرت‌های غربی را هدف گرفت و گفت که «نئولیبرالیسم» آنها، هم ارزش‌های سنتی کشورهای در حال توسعه را تهدید می‌کند و هم پدید آمدن جهانی چند قطبی را که در آن هیچ کشور یا گروهی چیرگی و برتری کامل ندارد.
آقای پوتین از هیچ کشوری نام نبرد ولی روشن بود که او درباره کدام کشور حرف می‌زند: ایالات متحده آمریکا.
با این که خود آمریکای ابرقدرت در این نشست حاضر نبود، اما نامش در صحبت‌ها و ارجاع‌ها زیاد به میان آمد.
روز سه‌شنبه (۲۲ اوت) جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، تلاش کرد که برنامه‌های بریکس برای افزایش شمار اعضای خود را کم‌اهمیت جلوه دهد.
او گفت که به دلیل دیدگاه‌های متفاوت این کشورها درباره مسائل مهم و اساسی، گسترش این گروه را به عنوان «تبدیل آن به نوعی رقیب ژئوپلیتیک برای آمریکا یا هر کشور دیگری» ارزیابی نمی‌کند.
ارزیابی او احتمالا درست باشد.
سارانگ شیدور، مدیر برنامه «جنوب جهانی» در موسسه کوئینسی در واشنگتن، می‌گوید شش عضو جدید را نمی‌توان به عنوان یک مجموعه ضدآمریکایی ارزیابی کرد.
آقای شیدور به بی‌بی‌سی گفت: «فکر می‌کنم پیام این است که با مجموعه‌ای از کشورها با دیدگاه‌های مختلف روبرو هستیم که هیچ یک از آنها متحدان نزدیک آمریکا یا در واقع متحدان رسمی این کشور نیستند، و دو یا سه کشور از مخالفان یا دشمنان آمریکا هستند. اما در مجموع گروهی از کشورهای ضدآمریکایی نیستند.»
«آمریکا نمی‌تواند تعیین‌کننده تمام قواعد باشد»
با هر تفسیری، توسعه بریکس نمایانگر نوعی تغییر است.
سارانگ شیدور می‌گوید: «دنیا دیگر جایی نیست که در آن آمریکا بتواند تمام قواعد را تعیین کند یا در همه رسم و رسوم‌ها را هدایت کند. هیچ تردیدی درباره این مسئله نیست. اما آیا قرار است جایگزینی برای آن پیدا شود؟ نه، من تصور می‌کنم بریکس بیشتر نقش یک مکمل را خواهد داشت تا یک جایگزین.»
برای گروهی که همه اعضای آن می‌گویند برای عقاید یکدیگر ارزش قائلند و به آن احترام می‌گذارند، شاید برنده و بازنده‌ای در کار نباشد. این نشست در واقع یک گردهمایی دیپلماتیک، با چند بده و بستان و مبادله افکار، بود.
آقای پوتین دستگیر نشد، و به لطف فناوری مدرن، روسیه همچنان توانست در نشست رهبران بریکس حضور داشته باشد.
چین به طرح بزرگش برای توسعه بریکس و افزایش شمار اعضای آن دست یافت.
فشارهای برزیل برای ایجاد یک واحد پولی مشترک هم از سوی گروه جدی گرفته شد.
هند نشان داد که تلاش می‌کند بین بریکس و دوستی خود با آمریکا موازنه را حفظ کند.
آفریقای جنوبی هم توانست یک اجلاس را بدون بروز مشکلی جدی میزبانی کند.