آیا آینده سیاسی عمران خان به پایان رسیده؟
✍️کرولاین دیویس
عمران خان برای دومین بار در عرض چند ماه دستگیر شد، اما این بار واکنش‌ها بسیار متفاوت به نظر می‌رسند. اتفاق بعدی چه می‌تواند باشد؟
بین ۹ مه و ۵ اوت امسال، نمی‌توانست تضادی شدیدتر از این وجود داشته باشد.
در حالی که اولین دستگیری عمران خان منجر به تظاهرات در خیابان‌ها از پیشاور تا کراچی، و آتش زدن ساختمان‌ها و حضور ارتش در خیابان‌ها شد، شنبه‌شب هیچ تفاوتی با شب‌های عادی دیگر در پاکستان نداشت.
آقای خان در حال حاضر در زندان است و به دلیل اعلام نکردن پول به دست آمده از فروش هدایای دولتی به سه سال زندان محکوم شده است.
این حکم منجر به رد صلاحیت او قبل از انتخابات بعدی خواهد شد.
فراخوان او برای تظاهرات مسالمت‌آمیز، که از مردم خواسته بود در خانه‌های خود ساکت ننشینند، – فعلا – جواب نداده است. چرا؟
اگر از وزرای دولت بپرسید، آنها خواهند گفت که به این دلیل است که مردم نمی‌خواهند از عمران خان یا حزب او، حزب تحریک انصاف، پیروی کنند. این پیام طرفداران عمران خان نیست.
رابطه عمران خان با «حاکمیت» – که در پاکستان اشاره دارد به نیروهای نظامی و سازمان‌های امنیتی پرقدرت سیاسی – بیش از یک سال پیش رو به تیرگی گذاشت.
اکثر تحلیل‌گران معتقدند آقای خان با کمک حاکمیت به قدرت رسید و متعاقباً با بدتر شدن روابط با آن، قدرت را از دست داد.
جنبشی مظلوم؟
عمران خان از آن زمان به جای اینکه بی سر و صدا تا انتخابات بعدی منتظر بماند، به انتقاد از رهبری ارتش ادامه داد. هنگامی که پس از دستگیری آقای خان در ماه مه ساختمان‌های ارتش مورد حمله قرار گرفت، ارتش نشان داد که رویکردی بدون مدارا نسبت به کسانی دارد که آنها را مسئول می‌داند.
سرکوب بعدی به حزب عمران خان صدمات شدیدی وارد کرد.
هزاران نفر از حامیان او دستگیر شدند و علیرغم اعتراض گروه‌های حقوق بشری مبنی بر اینکه این روش نباید برای غیرنظامیان استفاده شود، برخی از آنها در دادگاه‌های نظامی محاکمه خواهند شد.
برخی از رسانه‌های پاکستان به ما گفته‌اند که از اواخر ماه مه – پس از ملاقات صاحبان ایستگاه‌های تلویزیونی با ارتش – روزنامه‌نگاران دیگر اجازه نداشتند نام عمران خان را بیاورند، تصویر او را نشان دهند یا حتی نام او را روی زیرنویس‌ها بنویسند.
بنا به روایت‌های شفاهی، عده زیادی از حامیان پر سر و صدای سابق او به ما گفتند که دیگر چیزی درباره حزب تحریک انصاف پاکستان و رهبرش در رسانه‌های اجتماعی منتشر نمی‌کنند و پست‌های‌شان را پاک کرده‌اند و دیگر سخنرانی‌های عمومی او را تماشا نمی‌کنند از ترس اینکه کسی ممکن است زیر نظرشان داشته باشد.
دولت به بی‌بی‌سی گفته است که معترضان مسالمت‌‌جو را دستگیر نمی‌کند. با این حال، روزنامه‌نگاران بی‌بی‌سی اردو بعد از ظهر شنبه شاهد بودند که پلیس حامیان تحریک انصاف را که در خارج از خانه آقای عمران خان در لاهور تجمع کرده بودند، دستگیر کرد. مشخص نیست که آیا آنها به طور رسمی دستگیر شده‌اند یا نه.
منبعی در پلیس، به شرط ناشناس ماندن، به بی‌بی‌سی گفت که حدود ۱۰۰ نفر از هواداران تحریک انصاف را دستگیر کرده‌اند. او گفت که به این نیرو گفته شده بود که مراقب باشند و اطمینان حاصل کنند که هیچ حامی عمران خان شروع به تجمع نکند.
مایکل کوگلمن، مدیر مؤسسه آسیای جنوبی در اندیشکده مرکز ویلسون در واشنگتن می‌گوید: «فکر می‌کنم واکنش ناشی از سرکوب شدید، حامیان عمران خان را ترسانده است تا تسلیم شوند.»
«من واقعاً فکر می‌کنم که پایگاه حامیان او مایل نبود به شیوه‌ای که در ۹ مه دیدیم، خود را در معرض خطر قرار دهد.»
«از یک نظر، ارتش این کار را به خوبی انجام داده است. آنها از تاکتیک‌های خشونت‌آمیز و بی‌رحمانه استفاده کردند که واقعاً مانع از واکنش بزرگتر و شدیدتر از سوی پایگاه پشتیبانی عمران خان شد.»
تیم حقوقی عمران خان به صراحت اعلام کرده‌اند که قصد دارند علیه تصمیم به حبس او تقاضای تجدید نظر کنند.
آزمون خیابان و انتخابات
در جریان چند ماه گذشته، وکلای او توانسته‌اند به دفعات آزادی‌های موقتی از دادگاه‌های مختلف برای او فراهم کنند – که به جای متوقف کردن، باعث به تأخیر افتادن بعضی از پرونده‌های جدی‌تر شده است.
روشن نيست که این امر ادامه پیدا خواهد کرد یا نه. آقای خان در ماه مه شاهد لغو حیرت‌انگیز بازداشت‌اش بود ولی در محیط سیاسی بسیار متفاوتی.
عمران خان یکی از چندین رهبر سابق پاکستانی است که در دهه‌های اخیر به دادگاه کشیده شده‌اند. نواز شریف، بی‌نظیر بوتو و دیکتاتور نظامی پرویز مشرف فقط چند نفر از آنها بودند.
آقای خان در زمان نخست‌وزیری چندین نفر از رقبای سیاسی خود را زندانی کرد.
سیاست‌مداران پاکستان خیلی اوقات می‌گویند که دستگاه قضایی این کشور در برخورد علیه آنها انگیزه‌های سياسی دارد هر چند برخورد دستگاه قضایی با مخالفان‌شان را توجیه می‌کنند.
اگر عمران خان این بار باز هم برای تصدی منصب عمومی صلاحیت‌اش رد شود، بحث‌های زیادی درباره آینده حزب‌اش پیش خواهد آمد.
آقای خان قبلاً گفته است که تحریک انصاف پاکستان ادامه پیدا خواهد کرد و رونق خواهد داشت چه او انتخاب بشود چه نشود. این امر اما چندان هم قطعی نیست.
آقای کوگلمان می‌گوید: «پرسش بزرگ بعدی این است که با توجه به انتخابات رهبری باقی‌مانده حزب تحریک انصاف چطور می‌تواند خودش را جمع و جور کند؟»
«آیا حامیان‌شان را به خیابان خواهند کشند و آیا این کار موفقيت‌آمیز خواهد بود؟ اين آزمون خوبی است.»
حزب تحریک انصاف حزبی است که توسط عمران خان و با محوریت او ایجاد شده است. حتی لوگوی آن که روی فرم‌های رأی‌گیری چاپ شده، نشان چوب کریکت است، که اشاره‌ای به حرفه قبلی عمران خان دارد که بازیکن بین‌المللی کریکت بود.
بسیاری از چهر‌ه‌های ارشد سیاسی که سال گذشته گرداگرد آقای خان بودند حزب او را حالا ترک کرده‌اند. عده‌ای دیگر که در حزب او دست داشتند مخفی شده‌اند تا از دستگیری فرار کنند.
هیچ یک از اینها دلالت بر این ندارد که این حزب بتواند یک کارزار سیاسی مؤثر را به سادگی اداره کند.