یک سال در آشوب؛ بررسی سیاست خارجی بایدن
جو بایدن، رییس‌جمهور ایالات متحده امریکا، با شعار «امریکا بازگشته است» وارد کاخ سفید شد. او در سیاست خارجی خود به دنبال ترمیم آسیب‌هایی بود که توسط سلف او، دونالد ترمپ، به جایگاه و پرستیژ بین‌المللی امریکا وارد شد. ترمپ در طول چهار سال ریاست‌جمهوری خود روابط امریکا را با متحدین این کشور در اروپا و آسیا تیره کرد، تنش‌ها را با دشمنانی مانند ایران و ونزویلا افزایش داد و درگیر جنگ تجارتی با چین شد که روابط دوجانبه را در بدترین وضعیت در دهه‌های اخیر قرار داد. اصولاً دستور کار بایدن ریشه در انکار میراث ترمپ «اول امریکا» و احیای نظم چندجانبه دارد. این اقدامات بایدن در نخست به تصمیمات اولیه او برای پیوستن مجدد به توافق‌نامه اقلیمی پاریس و سازمان بهداشت جهانی و برقراری مجدد رهبری ایالات متحده در دیپلماسی اقلیمی منعکس شد. همه‌گیری کوویدـ۱۹ همچنین به بایدن فرصتی داد تا نقش رهبری جهانی امریکا را مجدداً تأیید کند و شروع به ترمیم روابطی کند که در دوران ترمپ شروع به شکسته شدن کرده بود. در این نوشته سعی ما بر این است تا سیاست خارجی جو بایدن را در سال ۲۰۲۲ مورد بررسی قرار بدهیم. ۲۰۲۲ سالی پر از فراز و فرود و یک سال ملتهب در سیاست خارجی امریکا بود. حمله روسیه به اوکراین و جنگ این دو کشور، محک جدی برای پرستیژ و تصویر بین‌المللی امریکا به عنوان مدافع دموکراسی بود. این‌که این جنگ چگونه ساختار قدرت در نظام بین‌المللی را محتول ساخته، بحث جداگانه‌ای است، اما جنگ اوکراین مهم‌ترین محور سیاست خارجی ایالات متحده برای سال ۲۰۲۲ بود و برای سال جاری نیز خواهد بود.
تغییر در استراتژی سیاست خارجی
تغییر در استراتژی سیاست خارجی یک دولت شاید در روی کاغذ کار ساده به نظر برسد، اما در عمل چنین نیست. به همین دلیل گذار بایدن از استراتژی «اول امریکا»ی ترمپ به‌مثابه چرخش یک ناو بزرگ به اطراف خودش است. عملی کردن استراتژی «امریکا برگشته است» تغییر یا پایین و بالا کردن یک سویچ نیست، بلکه چرخ دادن یک ناو بزرگ است؛ اما آیا بایدن در تغییر سیاست خارجی امریکا موفق عمل کرده یا خیر؟ از شروع کار اداره بایدن تاکنون، روش او در چند مورد ادامه راه ترمپ بوده و در موارد بسیاری توانسته تا سیاست خارجی امریکا را متحول سازد. به همین دلیل، می‌توان گفت که او تا اندازه‌ای در این کار خودش موفق بوده است. برای توضیح بیشتر این موضوع دوباره برمی‌گردیم به تعبیر پیشتر که بایدن موفق شده تا ناو را دور بدهد؛ اما چرخش ناو تمام راه نیست و پس از چرخش ناو، بایدن باید بتواند، مانور بدهد و موانع سد راه خود را بردارد. اقدامات اولیه بایدن برای بازگشتن به صحنه بین‌المللی امیدوارکننده و چشم‌گیر بود؛ اما در مواردی او موفق نشد که تغییرات قابل ملاحظه‌ای بیاورد. او تا هنوز نتوانسته روابط ایالات متحده و چین را به حالت عادی برگرداند و در عین حال مسأله تایوان نیز به بحران افزوده شده است. هرچند بایدن وعده سپرده بود، ولی هنوز خبری از بازنگری سیاست‌های اقتصادی در قبال چین نیست. با این اوصاف، بحران در روابط چین و ایالات متحده کماکان در وضعیت قبلی خودش مانده و پیشرفتی در آن دیده نمی‌شود.
اوکراین و گسترش ناتو
دستگاه سیاست خارجی بایدن توانسته است پس از حمله روسیه به اوکراین، واکنش خوبی نشان دهد. به عقیده خیلی از ناظران سیاست خارجی امریکا، اداره بایدن برای ایجاد، هماهنگی و سازمان‌دهی کمک‌ها به اوکراین پس از حمله روسیه، شایسته تقدیر است و این کمک‌ها و پشتیبانی ایالات متحده و متحدان دیگرش سبب شده تا وضعیت در میدان جنگ در حال تغییر باشد. نیروهای اوکراینی در این اواخر توانسته به لطف کمک‌های مالی و تسلیحاتی امریکا و متحدانش کنترل بخشی از سرزمین‌های اشغال‌شده توسط روسیه را دوباره بگیرند و نیروهای روسی را عقب بزنند. این یعنی بایدن عملاً توانسته که رابطه ایالات متحده با هم‌پیمانان سابقش را ترمیم کند و اتحاد قدرتمند برای دفاع از اوکراین ایجاد کند. از سوی دگر، بایدن توانسته است که به ناتو جهت جدید بدهد و اعضای جدید نیز به آن اضافه کند. تا این‌جای کار ناتو و ایالات متحده توانسته‌اند که از پس مأموریت مهار روسیه به خوبی بربیایند.
البته این نقد همیشه بر استراتژی گسترش ناتوی ایالات متحده وجود داشته و دارد. گسترش ناتو به شرق و عضویت دادن به سویدن و فنلند به معنای افزایش تعهدات بین‌المللی ایالات متحده است. این در حالی است که این کشور به اندازه کافی در سراسر جهان درگیر است و هیچ الزامی استراتژیک برای افزایش تهعدات بین‌المللی این کشور وجود ندارد. به هر اندازه که ایالات متحده متعهد می‌شود که در امنیت اروپا نقش بازی کند، به همان اندازه، کشورهای اروپایی از وضعیت سود می‌برند و به‌جای تمرکز روی امنیت، به سایر بخش‌ها توجه می‌کنند. ناظران سیاست بین‌الملل و به‌ویژه ریالیست‌ها، معتقدند که افزایش تهعدات دفاعی ایالات متحده درست نیست و این موضوع سبب می‌شود که ایالات متحده برای امنیت اروپا هزینه‌های هنگفتی کند؛ در حالی‌که این کشورها توانایی دفاع از خودشان را دارند. به عبارت دیگر، کشورهای اروپایی از وضع موجود «سواری مجانی» می‌گیرند.
ایران
به نظر می‌رسد که دولت بایدن نتوانسته تعهد خود برای پیوستن مجدد به برجام را عملی کند. شاید چالش اصلی پیش روی آن عدم فوریت موضوع در وضعیت کنونی برای امریکا و عدم انعطاف‌پذیری از سوی ایران باشد. در سخنرانی ۴ دسامبر، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده، تلویحاً گفت که دولت همچنان به توافق متعهد است.
او افزود: «ما همچنان بر این باوریم که دیپلماسی بهترین راه برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای است؛ اما اگر ایران این مسیر را رد کند، هنوز همه گزینه‌ها روی میز است تا اطمینان حاصل شود که ایران به سلاح هسته‌ای دست پیدا نمی‌کند.»
این بیانیه بلینکن با سخنان ۴ نوامبر رییس‌جمهور بایدن در تضاد است. بایدن در پاسخ به سوالی درباره توافق با ایران گفت: «توافق با ایران مرده است، اما ما آن را اعلام نمی‌کنیم.» هنگامی که از جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی، در مورد این ویدیو سوال شد، گفت: «در حال حاضر هیچ پیشرفتی در رابطه با توافق با ایران وجود ندارد. ما هیچ پیشرفتی را در آینده نزدیک پیش‌بینی نمی‌کنیم. این مسأله تمرکز ما نیست.»
عربستان سعودی
سیاست خارجی بایدن در خاورمیانه و به‌ویژه در قبال عربستان سعودی فاجعه بوده است. هرچند بایدن وعده سپرده بود که در مورد وضعیت حقوق بشری عربستان سعودی توجه و شخص ولی‌عهد را توبیخ خواهد کرد، اما تاکنون هیچ خبری از توبیخ و مجازات محمد بن سلمان نیست. در عوض، اداره بایدن از عربستان سعودی و شهزاده در مقابل مسایل حقوقی دفاع کرده است. هرچند بایدن ملتمسانه در ماه جون به عربستان سفر کرد تا بتواند اوضاع را مدیریت و عربستان را وادار کند که برای کاهش قیمت نفت در بازار جهانی، تولید نفت خود را افزایش دهد؛ اما به نظر می‌رسد که این سفر بایدن بی‌نتیجه بوده و عربستان سعودی تاکنون هیچ نوع اقداماتی برای کاهش قیمت نفت نکرده است. از سوی دیگر، گزارش‌ها حاکی از آن است که واشنگتن هیچ برنامه‌ای برای واکنش به کاهش تولید اوپک‌پلاس ندارد و بایدن بار دیگر نشان داد که تهدیدهایش برای ایجاد تغییر در روابط با عربستان سعودی تهدیدهایی پوچ است که ریاض می‌تواند به راحتی آن‌ها را کنار بگذارد.
سوریه
آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه امریکا، متعهد شده بود که «حقوق بشر را در مرکز سیاست خارجی ایالات متحده قرار خواهد داد»، اما دولت بایدن در سوریه برعکس عمل کرده است. اداره بایدن برای پاسخگویی رژیم بشار اسد به دلیل تسهیل انتقال بودجه و تسلیحات ایران به حماس و حزب‌الله تلاش نکرده است. دولت بایدن به سختی از قانون حفاظت از غیرنظامی سزار سوریه[۱] که در سال ۲۰۱۹ تدوین شده بود، استفاده کرده است[۲]. طی دو سال گذشته، دولت تنها ۱۹ تن را تحریم کرده است که هیچ‌کدام از نظر اقتصادی مهم نبوده‌اند. تیم بایدن همچنین به‌طور ضمنی دولت‌های عربی را تشویق به تعامل مجدد با دمشق کرده است. از جمله از طریق ترویج قراردادهای انرژی منطقه‌ای که می‌تواند ۵۰ میلیون دلار درآمد برای بشار اسد به همراه داشته باشد.
افغانستان و طالبان
طالبان کنترل خود را بر افغانستان تحکیم کرده‌اند و گروه‌های تروریستی خارجی همچنان در افغانستان حضور دارند. تحریک طالبان پاکستان جسورتر شده و آتش‌بس خود را با دولت پاکستان پایان داده است. طالبان به تعهدات‌شان با ایالات متحده پابند نبوده‌اند. کشته شدن ایمن الظواهری در قلب شهر کابل دال بر این موضوع است. با این وجود، دولت بایدن در جست‌وجوی راه‌هایی برای تأمین مالی بانک مرکزی افغانستان است. دولت ایالات متحده بیش از یک میلیارد دالر از زمان خروج امریکا در سال ۲۰۲۱ تا حالا به افغانستان کمک کرده، اما از افشای نحوه مصرف این پول خودداری می‌کند. در سوی مقابل طالبان هیچ وقعی به ارزش‌های حقوق بشری که ایالات متحده مدافع آن است در افغانستان نمی‌گذارند و هر روز محدودیت‌های جدید علیه زنان و رسانه‌ها وضع می‌کنند. در آخرین مورد، طالبان زنان را از رفتن به دانشگاه، کار و مکتب منع کرده‌اند.
جمع‌بندی: ۲۰۲۳ سال سخت‌تر خواهد بود؟
اداره بایدن سال سختی را پیش رو خواهد داشت. ایالات متحده باید تا آخر در کنار اوکراین باقی بماند تا زمانی‌که از پیروزی این کشور در زمین یا رسیدن به صلح شرافمت‌ندانه اطمینان حاصل نکرده است، کنار کشیدن از جنگ روسیه می‌تواند تبعات سنگین‌تر برای ایالات متحده داشته باشد. مأموریت دوم اداره بایدن برای سال ۲۰۲۳ محافظت از تایوان در مقابل حمله احتمالی چین است. بایدن باید به چین بفهماند که حمله به تایوان هزینه سنگینی در پی خواهد داشت. از سویی، اداره بایدن باید بتواند که از وقوع جنگ سرد تجارتی پیش‌گیری و روابط تخریب شده در دوران ترمپ را ترمیم کند.
از آن‌جایی که توافق هسته‌ای ایران مرده به نظر می‌رسد، دولت به یک استراتژی جامع برای مهار تهدید ایران، محدود کردن حمایت خود از گروه‌های تروریستی و تقویت ثبات منطقه‌ای نیاز دارد. همانطور که دنیس راس، مذاکره‌کننده سابق خاورمیانه، می‌گفت که هسته اصلی این استراتژی باید بازدارنده‌گی باشد. در خاورمیانه دولت بایدن باید به دنبال راه‌حل برای کنار آمدن با محمد بن سلمان باشد و از سویی، باید به مسأله جنگ یمن نیز نقطه پایان بگذارد.
[۱] Caesar Syria Civilian Protection Act of 2019
[۲] این قانون تحریم‌های سختی را علیه حامیان رژیم وضع می‌کند